Rak jajnika – objawy, diagnostyka, leczenie

Rak jajnika jest jednym z najbardziej śmiertelnych nowotworów u kobiet. Stanowi ogromny problem, zarówno diagnostyczny, jak i terapeutyczny. Pomimo postępów w medycynie, rak jajnika pozostaje trudny do wczesnego wykrycia, bowiem nie daje żadnych charakterystycznych objawów. Początek często jest wręcz bezobjawowy, nie ma również skutecznych metod do wczesnej diagnostyki i do badań przesiewowych, co skutkuje diagnozą w późnych stadiach, kiedy opcje leczenia są ograniczone. Kto najczęściej choruje na raka jajnika? Jakie objawy powinny wzbudzić uwagę? Jak wygląda leczenie? Na te oraz wiele innych pytań odpowiemy w niniejszym artykule.

Czym jest rak jajnika?

Pojęcie „rak jajnika” określa zróżnicowaną grupę nowotworów złośliwych, które wywodzą się z tkanki nabłonkowej różnego pochodzenia. Jest to choroba, która charakteryzuje się wysoką śmiertelnością, ponieważ najczęściej jest rozpoznawana w późnych stadiach, bowiem we wcześniejszych zazwyczaj nie daje żadnych objawów.

Epidemiologia. Kto najczęściej choruje na raka jajnika? 

Rak jajnika występuje najczęściej u kobiet w wieku około- i pomenopauzalnym, czyli między 50. a 65. rokiem życia. Ryzyko populacyjne zachorowania w ciągu całego życia wynosi około 1,4-1,7%. 

Około 11-15% raków jajnika stanowią przypadki o podłożu dziedzicznym. Wśród nosicielek mutacji w genach BRCA rak jajnika rozwinie się u 35- do nawet 59% kobiet z BRCA1 oraz u 11-20% kobiet z BRCA2. 

W Polsce notuje się rocznie około 3500 nowych zachorowań. Rak jajnika obarczony jest najwyższą śmiertelnością wśród nowotworów narządów płciowych. Rocznie umiera na niego około 2500 Polek.

Jakie są czynniki ryzyka zachorowania na raka jajnika? 

Nie jest znany czynnik etiologiczny raka jajnika. Wyodrębniono jednak pewne czynniki ryzyka, do których należą:  

• Starszy wiek
• Mała liczba ciąż
• Niepłodność
• Bezdzietność
• Nieskuteczne stymulacje owulacji
• Brak karmienia piersią 
• Wczesny wiek pierwszej miesiączki (przed 12. rokiem życia)
• Późny wiek menopauzy 
• Długotrwałe, ponad dziesięcioletnie stosowanie estrogenowej terapii zastępczej 
• Nasilone objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego 
• Endometrioza jajnika
• Zespół policystycznych jajników (PCOS)
• Wysoki wskaźnik BMI – nadwaga, otyłość 
• Napromienianie miednicy mniejszej
• Przebyta świnka 
• Używanie kosmetyków z talkiem do higieny intymnej 
• Azbest 
• Palenie papierosów – zwiększa ryzyko raka śluzowego oraz raka o granicznej złośliwości
• Dieta wysokotłuszczowa, bogata zwłaszcza w tłuszcze trans
• Czynniki genetyczne:
  • Mutacja BRCA1 
  • Mutacja BRCA2 
  • Zespół Lyncha II (dziedziczny rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością, HNPCC)
  • Zespół Li-Fraumeni 
  • Zespół Cowden
  • Zespół Peutza-Jeghersa 
  • Zespół ataksja-teleangiektazja
  • Zespół dziedzicznego raka jajnika i piersi (z ang. Hereditary Breast Ovarian Cancer, HBOC)
  • Zespół dziedzicznego raka jajnika (z ang. Hereditary Ovarian Cancer, HOC)

Nie wykazano związku zachorowania na raka jajnika z piciem alkoholu ani kawy.

Jakie są czynniki ochronne raka jajnika?

Do czynników zmniejszających ryzyko zachorowania na raka jajnika należą: 

• • Liczne ciąże
  • Laktacja, karmienie piersią
  • Okluzja jajowodów 
  • Obustronne wycięcie jajowodów oraz jajników
  • Wycięcie macicy 
  • Długotrwałe, ponad pięcioletnie stosowanie antykoncepcji hormonalnej 
  • Zaprzestanie palenia tytoniu – dotyczy raków śluzowych 
  • Zmniejszenie masy ciała
  • Uwzględnianie w diecie kwasów tłuszczowych omega 3 i izoflawonów (występują np. w soi) – badania w tym temacie nie dają jednak jednoznacznych wyników
  • Niewielki wpływ wydaje się wykazywać spożywanie błonnika, karotenu, witaminy C i E oraz uprawianie aktywności fizycznej. 

Część z tych czynników zmniejsza liczbę owulacji w ciągu życia kobiety, a mniej owulacji oznacza, że jajniki są mniej narażone na naturalne comiesięczne uszkodzenia, które następnie wymagają naprawy poprzez intensywne podziały komórkowe. Te częste podziały komórkowe zwiększają ryzyko błędów w kopiowaniu materiału genetycznego, co może prowadzić do powstawania mutacji i sprzyjać rozwojowi nowotworów.

Jak powstaje rak jajnika? O patogenezie 

Mechanizmy powstawania i rozwoju raka jajnika są niezwykle złożonym i nadal nie do końca poznanym zagadnieniem, w którym dominuje kilka głównych teorii. Karcynogeneza, czyli nowotworzenie, to wieloetapowy proces, w którym dochodzi do wielu zmian – zmian genetycznych w DNA, zmian w cyklu komórkowym, a następnie w populacji komórek, ostatecznie prowadząc do powstania tkanki nowotworowej.

Jedna z teorii skupia się na roli procesów zapalnych. W badaniach w ognisku raka odkryto podwyższone stężenie czynników prozapalnych, produkowanych zarówno przez komórki nowotworowe, jak i pobudzone komórki układu odpornościowego. Owe czynniki miały stymulować wzrost guza.

Kolejna – teoria owulacyjna, sugeruje, że procesy związane z owulacją – uszkodzenia mechaniczne, hormonalne zmiany zachodzące podczas każdego cyklu menstruacyjnego – mogą przyczyniać się do inicjacji nowotworzenia. Nabłonek jajnika przylegający bezpośrednio do miejsca uwolnienia komórki jajowej jest narażony na działanie czynników prozapalnych i stres oksydacyjny. 

Prekursorami raków endometrioidalnych mogą być ogniska endometriozy. Raki śluzowe mają wiele wspólnych cech z rakami przewodu pokarmowego. Z kolei raki jasnokomórkowe mogą rozwijać się z komórek gruczołowych kanału szyjki macicy bądź również z ognisk endometriozy. Dojrzałe raki surowicze tworzą się ze zmian prekursorowych, takich jak guzy o granicznej złośliwości, które z kolei powstają na bazie niezłośliwych torbieli jajnika.

Rodzaje nowotworów jajnika 

Spośród nowotworów jajnika większość, bo aż 80% stanowią zmiany łagodne, zaś 20% zmiany złośliwe. 

Nowotwory złośliwe różnią się utkaniem histopatologicznym, tempem wzrostu, przebiegiem choroby, metodami leczenia i odpowiedzią na nie oraz rokowaniem.

Wśród nowotworów złośliwych najczęstszą postać, ponad 95%, stanowią nowotwory nabłonkowe, czyli raki. Spośród nich najczęstsze są raki surowicze.

Inne, rzadsze nowotwory jajnika mogą wywodzić się także z komórek nienabłonkowych lub komórek rozrodczych.

Podział raków jajnika

Na podstawie morfologii wyróżnia się następujące raki, z których każdy może mieć różny stopień złośliwości histologicznej od G1 do G3. Stopień złośliwości histologicznej to „ocena”, jaką lekarze nadają komórkom nowotworowym na podstawie ich wyglądu pod mikroskopem. Im wyższy stopień złośliwości, tym bardziej agresywny jest nowotwór.

• Surowicze – najczęstsze, stanowią 50-60%
• Endometrioidalne – 25%
• Śluzowe – 4%
• Jasnokomórkowe – 4%
• Z komórek przejściowych
• Płaskonabłonkowe
• Niezróżnicowane

Innym podziałem raków jajnika jest ten oparty na podstawie czynników biologicznych oraz prognostycznych, co oznacza, że nowotwory są klasyfikowane na podstawie cech ich biologii, takich jak typ komórek, oraz cech, które pozwalają przewidzieć przebieg choroby i odpowiedź na leczenie. W zależności od rokowania wyróżniono raki typu I oraz typu II. Omówimy pokrótce każdy z nich.

Rak typu I 

Raki jajnika typu I stanowią 25% zachorowań. Należą do nich nowotwory o wysokim stopniu zróżnicowania komórkowego, co oznacza, że komórki nowotworowe przypominają z wyglądu, struktury i funkcji zdrowe komórki tkanki, z której się wywodzą. W praktyce oznacza to, że nowotwór jest mniej agresywny i ma lepsze rokowanie, ponieważ komórki są mniej skłonne do szybkiego wzrostu i przerzutów.

Do raków jajnika typu I zaliczane są:

• Dojrzały rak surowiczy
• Dojrzały rak endometrioidalny
• Rak śluzowy
• Rak jasnokomórkowy 
• Rak z komórek nabłonka przejściowego 
• Złośliwy guz Brennera

Raki te charakteryzują się powolnym wzrostem. Rzadziej dają przerzuty do jamy brzusznej. Często są wykrywane w niższych stopniach zaawansowania, co sprawia, że ich rokowanie jest znacznie lepsze niż w typie II – odsetek pięcioletnich przeżyć raków typu I sięga 80%. Mają małą wrażliwość na chemioterapię. 

Obserwuje się w nich takie mutacje jak KRAS, PTEN, BRAS lub PAX8. Wykazują również dużą stabilność genetyczną.

Rak typu II

Raki jajnika typu II stanowią większość (75%) zachorowań. Zalicza się do nich nowotwory o niskiej dojrzałości komórkowej, co oznacza, że są mniej podobne do typowych komórek danej tkanki. Niski stopień zróżnicowania sugeruje, że mogą być bardziej agresywne i mają gorsze rokowanie, ponieważ komórki te łatwiej się dzielą i przenikają do innych obszarów ciała.

Do raków typu II należą:

• Nisko dojrzały rak surowiczy
• Nisko dojrzały rak endometrioidalny 
• Rak niezróżnicowany

Charakteryzują się agresywnym wzrostem i gwałtownym przebiegiem klinicznym. W znacznej większości przypadków są wykrywane w późnym stadium choroby. W momencie rozpoznania bardzo często są rozsiane w całej jamie brzusznej. Szybko nawracają. Niestety, pomimo ich wrażliwości na chemioterapię, rokowanie jest złe. 

Większość tych guzów charakteryzuje się mutacją TP53 i genetyczną niestabilnością. 

Czym są guzy graniczne jajnika?

Guzy graniczne jajnika charakteryzują się tym, że nie wykazują destrukcyjnej inwazji podścieliska, co oznacza, że nie niszczą otaczających tkanek. Mogą jednak rozprzestrzeniać się w jamie brzusznej w postaci wszczepów dootrzewnowych, które najczęściej nie są inwazyjne. W większości są guzami surowiczymi.

Zazwyczaj rozpoznawane są w I stopniu zaawansowania. Zwykle pojawiają się w wieku rozrodczym i występują jednostronnie. Rozwijają się wolniej niż raki i mają znacznie lepsze od nich rokowanie.

Guzy te mają utajony początek oraz nie charakteryzują się specyficznymi objawami. Mogą pojawić się wzdęcia, uczucie rozpierania bądź zwiększenie obwodu brzucha.

Podstawową metodą leczenia jest leczenie operacyjne. We wczesnych stopniach zaawansowania u kobiet, które pragną zachować płodność, przeprowadza się operację oszczędzającą. Usuwa się wówczas zmiany nowotworowe, a zachowuje macicę i przynajmniej fragment jednego jajnika. Ta metoda wiąże się jednak z wyższym ryzykiem nawrotu.

W pozostałych przypadkach standardem jest wycięcie macicy z przydatkami i siecią większą. W stopniach zaawansowanych dąży się do maksymalnej cytoredukcji.

Ze względu na to, że nawroty mogą wystąpić nawet po kilkunastu latach, zalecana jest wieloletnia obserwacja po leczeniu.

Rak jajnika a mutacje genetyczne 

Szacuje się, że nawet do 15% nowotworów jajnika ma podłoże genetyczne. W przypadku raka jajnika za uwarunkowanie dziedziczne uznano następujące geny: 

• BRCA1
• BRCA2
• MMR (MLH1, MSH2, PMS1, PMS2) 

Mutacje w genie BRCA1 zwiększają życiowe ryzyko zachorowania na raka jajnika do 40-50%, a w genie BRCA2 do 20-30%. U pacjentek z mutacją MSH2 i MLH1 ryzyko to wynosi 6-10%.

Mianem „rodzinnego raka jajnika” określa się poniższe zespoły nowotworowe:

1. Rodzinny rak jajnika (site specific hereditary ovarian cancer, SSHOC)
2. Rodzinny rak piersi i jajnika (hereditary breast/ovarian cancer, HBOC)
3. Rodzinny rak jajnika związany z zespołem Lyncha typu II (rodzinny niepolipowaty rak jelita grubego, herediary non-poplyposus colorectal cancer, HNPCC)

Rodzinny rak jajnika może wystąpić również w zespole Peutz-Jeghersa, zespole Olliera oraz zespole Gorlina.

W porównaniu z postacią sporadyczną, nowotwory związane z mutacjami ujawniają się wcześniej. Choroba pojawia się u kobiet o 10 lat młodszych niż w przypadku raków występujących sporadycznie. 

Raki te mają wysoką wrażliwość na chemioterapię i charakteryzują się lepszą odpowiedzią na leczenie. Okresy bez nawrotu choroby są dłuższe. W wielu badaniach zauważono, że raki jajnika związane z mutacjami BRCA1 i BRCA2 mają lepsze rokowanie niż w przypadku postaci sporadycznych.

Klasyfikacja FIGO 

Klasyfikacja FIGO (Fédération Internationale de Gynécologie et d’Obstétrique) jest używana do oceny stopnia zaawansowania raka jajnika. Zaawansowanie choroby jest jednym z kluczowych czynników wpływających na rokowanie pacjentek. Im wyższy stopień, tym rokowanie jest gorsze. 

Raki w stadium I lub II są uważane za wczesne stadium raka jajnika, a w stadium III lub IV za zaawansowane.

W dużym uproszczeniu:
W stopniu I nowotwór jest ograniczony do jajników. Rokowanie zwykle jest korzystne.

W stopniu II oprócz jajnika/jajników zajęte są również inne narządy w miednicy, takie jak macica lub jajowody. Do tego stadium należy również pierwotny rak otrzewnej.

W stopniu III występują przerzuty do otrzewnej poza miednicą i/lub przerzuty do węzłów chłonnych zaotrzewnowych. 

W stopniu IV obecne są odległe przerzuty.

Jakie są wczesne i późne objawy raka jajnika? 

Rak jajnika często nazywany jest „cichym zabójcą kobiet”, ponieważ we wczesnych stadiach zazwyczaj nie daje żadnych charakterystycznych objawów, a jeśli już się pojawią, to mogą być przypisywane innym schorzeniom. Najczęściej obejmują dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Pojawiają się co najmniej rok przed pełną manifestacją kliniczną choroby. Zazwyczaj trwają dłużej niż 12 dni w ciągu miesiąca.

Do owych wczesnych, niespecyficznych objawów, należą:

• Wzdęcia
• Zaparcia 
• Czkawka, odbijanie 
• Bóle w obrębie miednicy i jamy brzusznej
• Ból krzyża 
• Dolegliwości uciskowe 
• Niestrawność
• Zbyt szybkie uczucie sytości
• Powolna utrata apetytu 
• Parcie na pęcherz, częstsze oddawanie moczu 
• Zaburzenia oddawania moczu
• Dyspaurenia (ból podczas współżycia)
• Ogólne zmęczenie 

Wyraźniejsze symptomy pojawiają się dopiero w chorobie zaawansowanej:

• Powiększenie obwodu brzucha (z powodu wodobrzusza)
• Nudności 
• Duszność (z powodu płynu w jamie opłucnej)
• Nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych
• Rzekomy zespół Meigsa (współistnienie nowotworu złośliwego jajnika, płynu w jamie otrzewnej i płynu w jamie opłucnej)
• Wyczuwalny guz w jamie brzusznej 
• Spadek masy ciała 
• Żółtaczka
• Kacheksja, czyli stan wyniszczenia

W przypadku obecności przerzutów do otrzewnej mogą pojawić się bóle brzucha, wzdęcia, niestrawność, wodobrzusze, a nawet niedrożność czy przetoki jelitowe.

Czy rak jajnika daje przerzuty? 

Tak, rak jajnika daje przerzuty, a najczęściej do:

• Otrzewnej (jest to błona surowicza otaczająca narządy w jamie brzusznej)
• Węzłów chłonnych 
• Jajowodów
• Drugiego jajnika
• Wątroby
• Jelit
• Płuca
• Endometrium (błony śluzowej macicy)

Rak jajnika a ciąża 

Sama ciąża nie ma niekorzystnego wpływu na przebieg raka jajnika. Rokowanie jest podobne, jak u kobiet, które nie są w ciąży. 

Z kolei rak jajnika może mieć niekorzystny wpływ na przebieg ciąży. Mogą pojawić się następujące powikłania położnicze:

• Zaburzenia rytmu serca u płodu – ich przyczyną jest towarzyszący kobiecie stres z powodu choroby 
• Nieprawidłowe wzrastanie płodu, niska masa urodzeniowa dziecka – może do nich dojść z powodu utraty masy ciała i apetytu w przebiegu nowotworu, co skutkuje niedostarczaniem odpowiedniej ilości kalorii 
• Poród przedwczesny
• Przedwczesne pęknięcie błon płodowych 

Leczenie raka jajnika może znacznie upośledzić zdolności rozrodcze.

Jak wykryć raka jajnika? O diagnostyce 

Kluczowe elementy diagnostyki raka jajnika to:

• wywiad medyczny
• badanie fizykalne
• badanie ginekologiczne (przezpochwowe oraz przezodbytnicze)
• badania obrazowe – na początku wykonuje się USG przezpochwowe oraz USG jamy brzusznej. Może zostać zlecone wykonanie tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego.
• podstawowe badania laboratoryjne – badanie krwi i moczu oraz stężenia markerów takich jak CA 125, HE4, CA15.3, CA19.9 oraz CEA

W przypadku podejrzenia, że zmiany mogą być guzami przerzutowymi, wykonuje się takie badania jak RTG klatki piersiowej, gastroskopia, kolonoskopia czy mammografia. 

Pacjentki z rakiem jajnika powinny mieć przeprowadzoną konsultację genetyczną i badania w kierunku mutacji w genach BRCA1, BRCA2. 

Czym są markery nowotworowe?

Markery nowotworowe są substancjami produkowanymi przez guz lub inne komórki w odpowiedzi na rozwijający się nowotwór. Mogą być produkowane również przez zdrowe tkanki. 

Cechują się niską specyficznością, bowiem mogą występować w wielu innych chorobach. Nie świadczą jednoznacznie o tym, że cierpisz na raka jajnika. W diagnostyce pełnią rolę pomocniczą.

CA 125

Jako górną granicę normy markera CA 125 przyjmuje się wartość do 35 U/ml. Podwyższone stężenia obserwuje się w następujących schorzeniach:

• rak jajnika
• mięśniaki macicy
• torbiele endometrialne
• endometrioza
• rak endometrium
• rak piersi
• rak płuc
• rak trzustki
• zapalenie trzustki
• zapalenie narządów miednicy mniejszej (pelvic inflammatory disease, PID)
• marskość wątroby
• niewydolność krążenia 

Wartości mogą być podwyższone również w stanach fizjologicznych, takich jak ciąża, połóg czy podczas miesiączki.

Oznaczanie stężenia CA 125 jest szczególnie przydatne w monitorowaniu skuteczności leczenia oraz monitorowaniu wznów.

HE4

Górna granica normy HE4 zawiera się w granicach od 120 do 150 pmol/l. Podwyższone stężenia obserwuje się w:

• raku jajnika
• raku płuca
• raku trzustki
• raku piersi
• rakach z komórek przejściowych
• niewydolności nerek 

Jak rak jajnika wygląda w USG?

Poniższe cechy mogą sugerować obecność raka:

• Guz jest wielokomorowy.
• Między komorami znajdują się przegrody.
• Guz ma dużą średnicę.
• W świetle nowotworu znajdują się wyrośla.
• Obecne są ogniska lite.
• Występują obustronne guzy.
• W jamie otrzewnowej współistnieje wolny płyn.

Czym jest algorytm ROMA?

Algorytm diagnostyczny ROMA (Risk of Ovarian Malignancy Algorithm) jest stosowany do oceny statystycznego ryzyka wystąpienia nowotworu złośliwego jajnika. Uwzględnia on stężenie markerów CA 125 i HE4 we krwi oraz status menopauzalny pacjentki, czyli to, czy kobieta jest przed czy po menopauzie.

Indeks RMI

Indeks RMI (Risk Malignancy Index) jest innym stosowanym przez lekarzy narzędziem pomocnym w określeniu ryzyka złośliwości guza. Uwzględnia ocenę ultrasonograficzną guza jajnika, stężenie CA 125 oraz status menopauzalny (to, czy kobieta jest przed czy po menopauzie).

Jak nie rak jajnika, to… co? O diagnostyce różnicowej raka jajnika

Raka jajnika różnicuje się z takimi jednostkami jak:

• Niezłośliwe guzy jajnika
• Zmiany czynnościowe – torbiele proste, torbiele ciałka żółtego 
• Inne nowotwory złośliwe jajnika bądź zmiany przerzutowe
• Ciąża ektopowa 
• Endometrioza
• Uszypułowane mięśniaki
• Stany zapalne miednicy, PID
• Ropnie przydatków
• Ropień wyrostka robaczkowego
• Nerka miedniczna
• Uchyłek pęcherza moczowego bądź moczowodu
• Promienica
• Gruźlica 
• Torbiel rzekoma otrzewnej

Jak stawia się rozpoznanie raka jajnika? 

Rozpoznanie raka jajnika stawia się na podstawie wyniku histopatologicznego uzyskanego podczas pierwotnego zabiegu operacyjnego bądź na podstawie materiału uzyskanego z biopsji płynu z jamy otrzewnej lub jamy opłucnej, biopsji węzłów chłonnych lub przerzutu w wątrobie.

Jak leczyć raka jajnika? 

Sposób leczenia raka jajnika zależy głównie od typu nowotworu oraz od stopnia jego zaawansowania. Wpływ na wybór metody mają również ogólny stan zdrowia i wiek pacjentki, lokalizacja guza oraz to, czy kobieta planuje w przyszłości mieć dzieci. Każdy przypadek jest traktowany indywidualnie. Metody leczenia obejmują:

• Leczenie chirurgiczne
• Chemioterapię
• W określonych przypadkach radioterapię – obecnie bardzo rzadko stosowaną
• Terapię celowaną – bewacyzumab 

Leczenie chirurgiczne

Podstawową metodą leczenia raka jajnika jest leczenie operacyjne. Polega na maksymalnej cytoredukcji, której celem jest usunięcie jak największej ilości widocznych ognisk nowotworu z organizmu pacjentki. Zabieg chirurgiczny umożliwia potwierdzenie rozpoznania i ocenę zaawansowania choroby.

Chemioterapia

Większość kobiet z rakiem jajnika wymaga leczenia chemioterapią. Odgrywa podstawową rolę przy uogólnionej chorobie. Jest stosowana również jako leczenie neoadiuwantowe bądź adiuwantowe. 

Chemioterapia neoadiuwantowa to forma terapii, w której leki podawane są przed podstawowym leczeniem, przed operacją. Celem leczenia neoadiuwantowego jest zmniejszenie rozmiaru i rozległości masy nowotworowej, aby ułatwić jej usunięcie oraz zwiększyć skuteczność kolejnych metod leczenia.

Z kolei chemioterapia adiuwantowa to forma terapii stosowana po podstawowym leczeniu, czyli po leczeniu chirurgicznym, w celu zmniejszenia ryzyka nawrotu choroby. Jest to rodzaj uzupełniającej terapii, której celem jest eliminacja ewentualnych pozostałości nowotworowych oraz redukcja ryzyka dalszego rozwoju choroby. Zwiększa szansę na to, że rak nie nawróci.

Standardem jest zastosowanie karboplatyny z paklitakselem. Leki stosowane w chemioterapii są podawane w ściśle określonej kolejności zwykle przez okres kilku miesięcy.

Chemioterapia może powodować działania niepożądane w trakcie i po zakończeniu leczenia. Do najczęstszych należą nudności, wymioty, wypadanie włosów czy obniżenie parametrów morfologicznych krwi. 

Na czym polega operacja oszczędzająca? U kogo można ją wykonać?

Operacja oszczędzająca płodność to procedura chirurgiczna, której celem jest usunięcie masy nowotworowej z zachowaniem zdolności pacjentki do zajścia w ciążę i rodzenia dzieci w przyszłości. Ta forma leczenia jest szczególnie istotna dla młodych kobiet, które chcą mieć dzieci po zakończeniu leczenia nowotworowego.

Rozważa się ją u kobiet, które są przed 40. rokiem życia, w stadium zaawansowania choroby IA, w stopniu zróżnicowania G1 bądź G2, z typem histologicznym nowotworu surowiczym, endometrioidalnym oraz śluzowym. Pamiętaj, że każdy przypadek jest traktowany indywidualnie.

Monitorowanie po zakończonym leczeniu

Pacjentki, u których udało się uzyskać całkowitą remisję, zostają poddane obserwacji. Kontrole przeprowadza się co 3 miesiące w ciągu 2 lat, następnie raz na pół roku przez 5 lat, a później raz w roku. 

Badania kontrolne polegają zazwyczaj na zebraniu wywiadu, wykonywaniu badania ginekologicznego oraz badania USG. W razie podejrzeń nawrotu choroby lekarz może podjąć decyzję o ocenie stężenia CA 125 bądź wykonaniu innych badań obrazowych.

Jakie jest rokowanie w raku jajnika? 

Długość życia w raku jajnika zależy od wielu czynników, takich jak typ histopatologiczny nowotworu, stopień zróżnicowania komórek oraz stopnia zaawansowania choroby w momencie rozpoznania. Na przeżywalność wpływają również odpowiedź na leczenie oraz ogólny stan zdrowia i wiek pacjentki.

Uśredniając, odsetek 5-letnich przeżyć w raku jajnika wynosi około 40-50%. Dla wczesnej fazy choroby jest wyższy, a dla późniejszych, niestety, znacznie niższy, co szczegółowo omówimy poniżej.

We wczesnej fazie choroby rokowanie jest dobre. Wcześnie wykryty rak jajnika w stopniu I daje szansę na 5-letnie przeżycie nawet u 93% pacjentek. Dla stopnia II odsetek ten wynosi 70%. 

W stopniach zaawansowanych odsetek 5-letnich przeżyć jest mniejszy i stanowi 37% dla stopnia III oraz 18% dla stopnia IV.

Czy rak jajnika może nawracać? Jakie są tego objawy?

Tak, rak jajnika może nawracać. Szacuje się, że nawroty dotyczą ponad 70% kobiet. W przypadku choroby o wyższym stopniu zaawansowania (III lub IV) częstość nawrotów przekracza 80%. 

Najwcześniejszym dowodem na nawrót raka jajnika może być wzrost poziomu jednego z markerów nowotworowych – CA 125. Mogą pojawić się niespecyficzne objawy, takie jak wzdęcia i bóle brzucha lub nowe zmiany w kontrolnych badaniach obrazowych.

Główną metodą leczenia nawrotów raka jajnika jest chemioterapia. Rzadko, tylko w niektórych przypadkach, jak występowanie pojedynczego ogniska rozważa się leczenie operacyjne.

Czy istnieją badania przesiewowe w kierunku raka jajnika? 

Badania przesiewowe mają na celu wykrywanie chorób we wczesnych stadiach, zanim pojawią się objawy, co pozwala na skuteczniejsze leczenie. W przypadku raka jajnika, niestety, obecnie nie istnieje skuteczne badanie przesiewowe zalecane dla całej populacji. Nie znamy stanów przedrakowych raka jajnika, które można by było szybko i sprawnie wykryć. 

Oznaczanie stężenia CA 125 ma ograniczoną wartość, ponieważ może być ono podwyższone w przypadku zmian niebędących nowotworami, np. w endometriozie, przy mięśniakach macicy czy w marskości wątroby, a także w stanach fizjologicznych, takich jak ciąża czy podczas menstruacji.

Czy można zapobiec rakowi jajnika? 

Niestety nie ma pewnych metod i sposobów na to, by wyeliminować całkowicie ryzyko zachorowania na raka jajnika. Warto dążyć do ograniczenia tych czynników ryzyka, na które mamy wpływ oraz prowadzić prozdrowotny tryb życia ze zdrową dietą i aktywnością fizyczną na czele. 

Wyjątkiem są nosicielki mutacji w genach BRCA oraz kobiety z zespołem Lyncha, u których należy rozważyć profilaktyczne obustronne usunięcie przydatków po zakończeniu planów rozrodczych. 

Podsumowanie

To już koniec tego obszernego artykułu. Mamy nadzieję, że udało nam się rozwiać wątpliwości co do najczęściej zadawanych pytań. Poniżej przedstawiamy krótkie podsumowanie najistotniejszych informacji.

1. Rak jajnika występuje najczęściej u kobiet w wieku około- i pomenopauzalnym, czyli między 50. a 65. rokiem życia. Nowotwory związane z mutacjami ujawniają się około 10 lat wcześniej.
2. Większość zachorowań stanowią raki typu II, które charakteryzują się większą agresywnością i gorszym rokowaniem.
3. Rak jajnika we wczesnych stadiach zazwyczaj nie daje żadnych charakterystycznych objawów. Najczęściej obejmują dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, takie jak wzdęcia, zaparcia czy niestrawność.
4. Wyraźniejsze symptomy pojawiają się dopiero w chorobie zaawansowanej – wodobrzusze, wyczuwalny palpacyjnie guz w jamie brzusznej czy spadek masy ciała.
5. Początkowa diagnostyka obejmuje między innymi badanie ginekologiczne, badanie ultrasonograficzne oraz podstawowe badania krwi i moczu wraz ze stężeniem markerów.
6. Podstawową metodą leczenia jest leczenie chirurgiczne. Większość kobiet wymaga również chemioterapii.
7. Nawroty raka jajnika dotyczą ponad 70% kobiet.
8. Wśród kobiet z I stopniem zaawansowania choroby 5-letnie przeżycia wynoszą około 93%, dla stopnia II – 70%, dla III – 37% i dla stopnia IV – 18%.

Bibliografia:

1. Interna Szczeklika 2020. Red. Prow. Piotr Gajewski, Wyd. 11, Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2020, ISBN 978-83-7430-628-7
2. Położnictwo i ginekologia Tom 1-2. Red. Bręborowicz, Grzegorz H. . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020, 1268 s. ISBN 978-83-200-6229-8
3. Polskie Towarzystwo Ginekologii Onkologicznej. Rekomendacje Dotyczące Diagnostyki i Leczenia Raka Jajnika. Onkologia w Praktyce Klinicznej Edukacja 2015; 1:83-93. 
4. Polskie Towarzystwo Onkologiczne. Zielona Księga. Rak jajnika zapobieganie, rozpoznawanie, leczenie. https://pto.med.pl/onkologia_w_polsce/zielona_ksiega_rak_jajnika_zapobieganie_rozpoznawanie_leczenie. 
5. Sobiczewski, P., Kupryjańczyk, J., & Śpiewankiewicz, B. (2015). Guzy jajnika o granicznej złośliwości–diagnostyka, leczenie i obserwacja po leczeniu. Current Gynecologic Oncology, 13(4), 234-244.
6. Blecharz, P., Karolewski, K. & Urbański, K. Hereditary ovarian cancer. The role of BRCA1 gene dysfunction in response to chemotherapy. Ginekol. Pol. 82, (2011).
7. Markowska, J., Pawałowska, M., Grabowski, J. & Kojs, Z. Guzy graniczne jajnika – diagnostyka i leczenie. Curr. Gynecol. Oncol. 3, 160–165 (2010).
8. Nowak-Markwitz, E. & Spaczyński, M. Ovarian cancer – Modern approach to its origin and histogenesis. Ginekol. Pol. 83, 454–7 (2012).
9. Ruszała, M. et al. Guzy graniczne jajnika u kobiet ciężarnych i niebędących w ciąży – przegląd literatury. Med. Ogólna Nauki O Zdrowiu 27, 252–260 (2021).
10. Ezzati, M. et al. Recent Advancements in Prognostic Factors of Epithelial Ovarian Carcinoma. Int. Sch. Res. Not. 2014, e953509 (2014).