Kamica nerkowa – objawy i leczenie

Kamica nerkowa to jedna z tych chorób, które potrafią zaskoczyć nagle i wyjątkowo boleśnie. Atakuje znienacka, często u osób, które wcześniej czuły się całkowicie zdrowe. Z pozoru niegroźne złogi w nerkach mogą jednak prowadzić do poważnych dolegliwości i komplikacji, jeśli nie zostaną w porę wykryte i leczone. Dlaczego w nerkach tworzą się kamienie, kto jest najbardziej narażony i jak uniknąć nawrotów tej choroby?

Czym jest kamica nerkowa i jak powstają kamienie nerkowe

Kamica nerkowa to schorzenie, które polega na tworzeniu złogów w układzie moczowym, najczęściej w nerkach lub moczowodach. Te złogi, nazywane potocznie kamieniami nerkowymi, powstają w wyniku krystalizacji substancji obecnych w moczu. Kiedy ich stężenie jest zbyt wysokie, nie rozpuszczają się w moczu, lecz łączą w twarde struktury o różnych rozmiarach – od mikroskopijnych ziarenek po duże kamienie widoczne w badaniach obrazowych.

Proces powstawania kamieni jest długotrwały i często przebiega bezobjawowo. Dopiero gdy kamień zaczyna przemieszczać się w drogach moczowych, pojawia się silny ból, znany jako kolka nerkowa. Kamienie mogą też blokować odpływ moczu, powodując stan zapalny lub infekcję.

Najczęstsze przyczyny kamicy nerkowej u dorosłych

Kamica nerkowa rozwija się pod wpływem wielu czynników metabolicznych i środowiskowych. Jedną z najczęstszych przyczyn jest nadmiar:

• wapnia, 

• szczawianów,

• puryn w moczu. 

Wysokie stężenie tych substancji sprzyja tworzeniu się złogów – szczególnie, gdy organizm nie otrzymuje odpowiedniej ilości płynów.

Z dietetycznego punktu widzenia, dieta bogata w białko zwiększa ryzyko kamicy. Spożywanie dużych ilości mięsa i produktów wysokobiałkowych podnosi poziom kwasu moczowego i wapnia w moczu, co ułatwia krystalizację. Z kolei zbyt małe nawodnienie sprawia, że mocz staje się bardziej stężony, a minerały łatwiej się w nim odkładają.

Istotną rolę odgrywają również czynniki genetyczne, zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej oraz choroby jelit, które mogą zaburzać wchłanianie wapnia i innych składników mineralnych.

Kto najczęściej choruje na kamicę nerkową?

Kamica nerkowa to choroba, która może dotyczyć osób w każdym wieku, jednak najczęściej występuje u mężczyzn w wieku 30–50 lat. Wynika to m.in. z różnic hormonalnych i nawyków żywieniowych — mężczyźni częściej spożywają produkty bogate w białko zwierzęce i sól, które sprzyjają tworzeniu się kamieni. Kobiety także chorują, ale zwykle nieco rzadziej i w późniejszym wieku.

Istotnym czynnikiem ryzyka są także: 

• predyspozycje genetyczne, 
• siedzący tryb życia, 
• niewystarczające nawodnienie,
• gorący klimat, sprzyjający odwodnieniu,
• nadciśnienie tętnicze, 
• cukrzyca,
• otyłość. 

Choroba ma też tendencję do nawrotów — dlatego nawet po skutecznym leczeniu ważna jest odpowiednia profilaktyka.

Objawy kamicy nerkowej, które powinny zaniepokoić

Kamica nerkowa może przez długi czas przebiegać bezobjawowo, jednak w momencie, gdy kamień zaczyna się przemieszczać w drogach moczowych, pojawiają się bardzo charakterystyczne symptomy. Najbardziej znanym z nich jest kolka nerkowa – nagły, silny ból w okolicy lędźwiowej, który często promieniuje do podbrzusza, pachwiny lub narządów płciowych. Ból ten może pojawić się nagle, trwać godzinami i nawracać falami, a jego natężenie bywa tak duże, że wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej.

Innym objawem, który powinien zaniepokoić, jest krwiomocz, czyli obecność krwi w moczu. Zazwyczaj mocz przybiera wówczas różowe lub czerwonawe zabarwienie. Krwiomocz świadczy o podrażnieniu błony śluzowej dróg moczowych przez przemieszczający się kamień.

Często występuje również ból lędźwiowy o mniejszym nasileniu, uczucie parcia na mocz, pieczenie podczas oddawania moczu oraz nudności i wymioty. W przypadku zablokowania odpływu moczu może dojść do gorączki i dreszczy, co może oznaczać infekcję dróg moczowych i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej.

Jak wygląda mocz przy kamicy nerkowej?

Kamica nerkowa często powoduje mętny mocz o zmienionym zabarwieniu. Mocz może być ciemniejszy, mieć barwę herbacianą lub czerwonawą, jeśli zawiera domieszkę krwi. Niekiedy pojawia się również nieprzyjemny zapach, co może świadczyć o towarzyszącym zakażeniu.

Złogi w drogach moczowych mogą także prowadzić do zwiększenia ilości kryształów i osadu widocznego w próbce moczu. Właśnie dlatego badanie ogólne moczu jest jednym z podstawowych testów diagnostycznych przy podejrzeniu kamicy – pozwala wykryć obecność erytrocytów (krwinek czerwonych), leukocytów czy bakterii.

Utrzymywanie odpowiedniego nawodnienia jest kluczowe – dzięki temu mocz staje się bardziej rozcieńczony, co zmniejsza ryzyko tworzenia się nowych kamieni i pozwala na ich łatwiejsze wydalanie z organizmu.

Diagnostyka kamieni nerkowych – jak wykrywa się kamicę?

Współczesna medycyna dysponuje wieloma metodami, które pozwalają szybko i skutecznie wykryć kamienie nerkowe. Najczęściej pierwszym badaniem jest USG jamy brzusznej, które umożliwia ocenę wielkości i położenia złogów w nerkach oraz ewentualnego zastoju moczu. To badanie jest nieinwazyjne, bezpieczne i powszechnie dostępne.

W niektórych przypadkach wykonuje się również RTG układu moczowego, które pozwala uwidocznić kamienie zawierające wapń, czyli tzw. złogi radiocieniste. Jednak najdokładniejszym badaniem pozostaje tomografia komputerowa (TK), zwłaszcza w technice bez kontrastu. Dzięki niej lekarz może precyzyjnie określić liczbę, lokalizację i rozmiar kamieni, co jest kluczowe przy planowaniu leczenia.

Diagnostyka kamicy obejmuje również badanie moczu, które pozwala wykryć obecność krwi, kryształów, bakterii czy podwyższone stężenie wapnia i szczawianów. Często wykonywane są też badania krwi, które pomagają ocenić funkcję nerek oraz zaburzenia metaboliczne sprzyjające powstawaniu kamieni.

Leczenie kamicy nerkowej – od tabletek po zabiegi

Leczenie kamicy nerkowej zależy od wielkości, lokalizacji i składu kamienia, a także od stanu pacjenta. W łagodnych przypadkach stosuje się leczenie zachowawcze – leki przeciwbólowe, rozkurczowe i zwiększające wydzielanie moczu, które pomagają w samoistnym wydaleniu drobnych kamieni. Bardzo ważne jest też odpowiednie nawodnienie i modyfikacja diety.

Jeśli jednak złogi są większe lub powodują silne dolegliwości, konieczne może być leczenie zabiegowe. Urolog dobiera metodę leczenia indywidualnie, w zależności od rodzaju i położenia kamienia.

Najczęściej stosowane metody to:

• ESWL (Extracorporeal Shock Wave Lithotripsy) – kruszenie kamieni za pomocą fal uderzeniowych z zewnątrz organizmu. To metoda nieinwazyjna, stosowana przy mniejszych złogach.
• URS (Ureterorenoskopia) – usunięcie kamieni z moczowodu lub nerki przy pomocy endoskopu wprowadzanego przez cewkę moczową.
• RIRS (Retrograde Intrarenal Surgery) – nowoczesna metoda endoskopowa, pozwalająca usuwać kamienie z wnętrza nerki przy użyciu cienkiego giętkiego instrumentu.
• PCNL (Przezskórna nefrolitotrypsja) – zabieg stosowany przy dużych kamieniach; polega na usunięciu złogów przez niewielkie nacięcie w okolicy lędźwiowej.

W przypadkach nawracającej kamicy ważne jest także leczenie przyczynowe – np. wyrównanie zaburzeń metabolicznych, kontrola poziomu wapnia czy stosowanie leków zmniejszających stężenie kwasu moczowego.

Dieta w kamicy nerkowej – co jeść, a czego unikać?

Dieta ma ogromny wpływ na ryzyko powstawania i nawrotu kamicy nerkowej. Złogi w układzie moczowym tworzą się, gdy w moczu gromadzi się zbyt dużo substancji takich jak szczawiany, wapń czy puryny. Odpowiednie odżywianie pomaga zmniejszyć ich stężenie i ograniczyć tworzenie się kamieni.

W przypadku kamicy szczawianowo-wapniowej – najczęstszej postaci choroby – warto ograniczyć produkty bogate w szczawiany, takie jak szpinak, szczaw, rabarbar, buraki, orzechy, kakao czy herbata. Nie należy jednak całkowicie eliminować wapnia z diety, ponieważ jego niedobór może paradoksalnie zwiększać wchłanianie szczawianów w jelitach. Zaleca się spożywanie odpowiednich ilości produktów mlecznych, które pomagają utrzymać równowagę wapniową.

W kamicy moczanowej istotne jest ograniczenie puryn – związków występujących głównie w mięsie czerwonym, podrobach, rybach takich jak sardynki czy makrela, a także w roślinach strączkowych. Warto też unikać alkoholu, zwłaszcza piwa, które zwiększa produkcję kwasu moczowego.

Kluczowe znaczenie ma odpowiednie nawodnienie – picie co najmniej 2–2,5 litra płynów dziennie rozcieńcza mocz i zmniejsza ryzyko tworzenia się złogów. Wskazane są wody niskozmineralizowane, z przewagą wodorowęglanów, które działają alkalizująco. Dieta powinna być dobrze zbilansowana, z ograniczeniem soli i nadmiaru białka zwierzęcego, które mogą sprzyjać nawrotom kamicy.

Nieleczona kamica nerkowa – możliwe powikłania

Kamica nerkowa nie jest tylko źródłem bólu, lecz także poważnym zagrożeniem dla zdrowia, jeśli pozostanie nieleczona. Złogi mogą blokować odpływ moczu z nerki, prowadząc do zastoiny i nawracających kolk nerkowych. Takie ataki bólu są nie tylko bardzo dokuczliwe, ale mogą też powodować trwałe uszkodzenia dróg moczowych.

Zalegające kamienie sprzyjają również infekcjom układu moczowego, które mogą prowadzić do odmiedniczkowego zapalenia nerek. W przewlekłych przypadkach może dojść do uszkodzenia miąższu nerek i stopniowego pogarszania ich funkcji. Długotrwała, nieleczona kamica może nawet doprowadzić do przewlekłej niewydolności nerek, wymagającej dializ lub przeszczepu.

Dlatego tak ważne jest, by nie bagatelizować objawów – nawet niewielkie dolegliwości, takie jak ból w okolicy lędźwiowej czy zmiana koloru moczu, powinny skłonić do konsultacji z lekarzem i wykonania badań obrazowych. Wczesne wykrycie kamieni pozwala uniknąć groźnych konsekwencji i zachować zdrowie nerek na długie lata.

Jak zapobiegać nawrotom kamicy nerkowej?

Profilaktyka kamicy nerkowej opiera się głównie na trzech filarach: nawodnieniu, diecie i aktywności fizycznej. Najważniejsze jest picie dużej ilości płynów — minimum 2–2,5 litra dziennie, a w upalne dni jeszcze więcej. Woda rozcieńcza mocz i zapobiega wytrącaniu się kryształków, które mogą tworzyć złogi.

Drugim elementem jest zrównoważona dieta, uboga w sól, puryny i szczawiany, ale zawierająca odpowiednią ilość wapnia. Wskazane są owoce, warzywa i produkty pełnoziarniste. Ograniczenie mięsa czerwonego, alkoholu oraz napojów słodzonych pomaga utrzymać prawidłowe pH moczu i zmniejszyć ryzyko powstawania kamieni.

Nie można zapominać o aktywności fizycznej – regularny ruch wspomaga prawidłową przemianę materii i pomaga w utrzymaniu odpowiedniego nawodnienia organizmu. Warto również kontrolować masę ciała oraz leczyć choroby towarzyszące, takie jak nadciśnienie czy cukrzyca, które mogą zwiększać ryzyko nawrotów.

Dzięki odpowiedniej profilaktyce można znacząco zmniejszyć ryzyko ponownego pojawienia się kamieni nerkowych i zachować zdrowe nerki przez długie lata.

Najczęstsze pytania i odpowiedzi

1. Jakie są objawy kamicy nerkowej?

Najbardziej charakterystycznym objawem kamicy nerkowej jest kolka nerkowa – silny, napadowy ból w okolicy lędźwiowej, często promieniujący do pachwiny, brzucha lub narządów płciowych. Ból pojawia się, gdy kamień blokuje odpływ moczu z nerki. Chorzy mogą też zauważyć krwiomocz, czyli obecność krwi w moczu, a także mętny mocz o zmienionym zabarwieniu. Często występują też nudności, wymioty i uczucie parcia na mocz.

2. Jak wyleczyć kamicę nerkową?

Leczenie kamicy zależy od wielkości i położenia kamienia. Małe złogi często udaje się wydalić samoistnie – wówczas stosuje się leki rozkurczowe, przeciwbólowe i zwiększoną podaż płynów. Większe kamienie wymagają interwencji urologicznej. Najczęściej wykonuje się zabieg ESWL (kruszenie kamieni falą uderzeniową), URS lub RIRS (usuwanie kamienia przez cewkę moczową) albo PCNL (zabieg przezskórny przy dużych złogach). O wyborze metody decyduje urolog, biorąc pod uwagę rodzaj kamienia, jego lokalizację i stan pacjenta.

3. Co rozpuszcza kamienie nerkowe?

Nie wszystkie kamienie można rozpuścić. Kamienie moczanowe, powstałe z kwasu moczowego, można rozpuszczać za pomocą leków alkalizujących mocz, takich jak cytrynian potasu lub wodorowęglan sodu. W przypadku innych typów – np. szczawianowo-wapniowych – leczenie polega raczej na zapobieganiu nawrotom niż rozpuszczaniu. Właściwa dieta, nawodnienie i kontrola pH moczu są kluczowe w profilaktyce.

4. Jak wygląda mocz przy kamicy nerkowej?

Mocz w kamicy nerkowej może być mętny, o ciemniejszym odcieniu, czasem z widoczną domieszką krwi. Zmiana zabarwienia wynika z obecności erytrocytów lub mikroskopijnych kryształków minerałów, które uszkadzają drogi moczowe. U niektórych pacjentów występuje też nieprzyjemny zapach moczu – szczególnie w przypadku współistniejącego zakażenia układu moczowego.

5. Czym grozi nieleczona kamica nerkowa?

Nieleczona kamica nerkowa może prowadzić do poważnych powikłań. Złogi blokujące odpływ moczu powodują zastój w nerce i zwiększają ryzyko infekcji dróg moczowych. Długotrwała niedrożność może uszkodzić nerki i doprowadzić do przewlekłej niewydolności nerek. W skrajnych przypadkach konieczne bywa leczenie dializami lub przeszczepienie narządu. Dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie i regularne kontrole u lekarza.

Bibliografia:

• M. Jarosz, „Dietetyka kliniczna”, Warszawa, PZWL, 2023
• A. Szczeklik, P. Gajewski, „Choroby wewnętrzne”, Medycyna Praktyczna, Kraków 2022
• M. Windorbska, „Medycyna rodzinna”, PZWL, Warszawa 2021
• A. Borkowski, „Urologia. Podręcznik dla studentów i lekarzy”, PZWL, Warszawa 2020
• P. Dybowski, J. Dobruch, „Urologia kliniczna”, PZWL, Warszawa 2019