Zespół policystycznych jajników PCOS

Zespół policystycznych jajników to jedno z najczęstszych zaburzeń hormonalnych u kobiet w wieku rozrodczym. Objawia się m.in. nieregularnymi miesiączkami, problemami z płodnością oraz nadmiernym owłosieniem. Choć przyczyny PCOS nie są do końca poznane, wiadomo, że istotną rolę odgrywa tu insulinooporność i predyspozycje genetyczne. Zespół policystycznych jajników może mieć wpływ nie tylko na zdrowie fizyczne, ale także psychiczne.

Co to jest zespół policystycznych jajników?

Zespół policystycznych jajników (PCOS, ang. Polycystic Ovary Syndrome) to jedno z najczęstszych zaburzeń hormonalnych występujących u kobiet w wieku rozrodczym. Szacuje się, że może dotyczyć od 5 do nawet 8% kobiet w tej grupie wiekowej. PCOS charakteryzuje się głównie zaburzeniami owulacji, co prowadzi do nieregularnych miesiączek lub ich braku, a także utrudnia zajście w ciążę. W jajnikach pojawiają się liczne drobne pęcherzyki, które dojrzewają nieprawidłowo i są widoczne w badaniu USG.

Kobiety z PCOS często mają podwyższony poziom androgenów, co objawia się nadmiernym owłosieniem, trądzikiem i przerzedzeniem włosów na skórze głowy. Zespół policystycznych jajników często współwystępuje z insulinoopornością, zwiększa ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2, otyłości, bezdechu sennego, niealkoholowego stłuszczenia wątroby oraz depresji. Problemy z utrzymaniem prawidłowej masy ciała mogą dodatkowo nasilać objawy choroby.

PCOS jest chorobą przewlekłą, której nie można całkowicie wyleczyć, jednak odpowiednio dobrane leczenie pozwala złagodzić objawy i zapobiegać powikłaniom. 

Jak wykryć zespół policystycznych jajników?

Wykrycie zespołu policystycznych jajników (PCOS) może być trudne, ponieważ objawy są różnorodne i często rozwijają się stopniowo. Nie istnieje jedno badanie potwierdzające diagnozę – rozpoznanie opiera się na dokładnym wywiadzie lekarskim, badaniu fizykalnym, analizie wyników badań laboratoryjnych oraz badania USG.

Diagnostyka PCOS opiera się głównie na tzw. kryteriach rotterdamskich. Do rozpoznania konieczne jest stwierdzenie co najmniej dwóch z trzech objawów:

1. Nieregularne miesiączki spowodowane brakiem owulacji lub jej nieregularnością.
2. Kliniczne lub biochemiczne objawy nadmiaru androgenów (trądzik, nadmierne owłosienie, łysienie typu męskiego lub podwyższony poziom androgenów we krwi).
3. Obraz jajników w badaniu USG, wskazujący na liczne drobne pęcherzyki („policystyczne” jajniki).

Przed postawieniem diagnozy należy wykluczyć inne choroby mogące dawać podobne objawy, takie jak wrodzony przerost nadnerczy, zespół Cushinga, guzy hormonalnie czynne czy choroby tarczycy.

Badania laboratoryjne obejmują oznaczenie m.in. poziomu hormonów płciowych (testosteronu, androstendionu, DHEAS), SHBG (białka wiążącego hormony płciowe), hormonów przysadki (FSH, LH), hormonów tarczycy (TSH) czy prolaktyny. Wszystkie badania hormonalne wykonuje się w pierwszej fazie cyklu (3.–5. dzień). Wyklucza się także ewentualną ciążę. W celu oceny zaburzeń metabolicznych wykonuje się test tolerancji glukozy (OGTT) oraz oznacza poziom cholesterolu.

USG przezpochwowe w tym schorzeniu stanowi podstawowe badanie obrazowe – o policystycznych jajnikach świadczy obecność co najmniej 12 pęcherzyków o średnicy 2–9 mm w jednym jajniku lub jego powiększenie powyżej 10 cm³. Z kolei zgodnie z wytycznymi z 2018 PTE, PTGiP i PTEG do rozpoznania konieczna jest obecność w jajniku 25 pęcherzyków towarzysząca określonym objawom.

U nastolatek rozpoznanie PCOS opiera się głównie na występowaniu zaburzeń miesiączkowania i objawów hiperandrogenizmu, ponieważ obraz jajników w tym wieku może być fizjologicznie „policystyczny”.

Jak leczyć zespół policystycznych jajników?

Zespół policystycznych jajników (PCOS) jest przewlekłym zaburzeniem hormonalnym, którego nie da się całkowicie wyleczyć. Leczenie ma na celu złagodzenie objawów, poprawę jakości życia oraz zapobieganie powikłaniom, takim jak niepłodność, cukrzyca typu 2 czy choroby sercowo-naczyniowe. Terapia jest dobierana indywidualnie w zależności od nasilenia objawów, obecności innych schorzeń i planów pacjentki związanych z macierzyństwem.

U kobiet, które nie planują ciąży, podstawą leczenia są dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne zawierające estrogen i progestagen. Regulują one cykle miesiączkowe, zmniejszają trądzik i nadmierne owłosienie, a także chronią błonę śluzową macicy. Alternatywą są hormonalne plastry, pierścienie dopochwowe lub wkładki domaciczne z progestagenem. 

U kobiet planujących ciążę stosuje się leki indukujące owulację, takie jak letrozol lub cytrynian klomifenu. W przypadku nieskuteczności tej terapii rozważa się leczenie gonadotropinami lub zapłodnienie in vitro. Ponadto, dla kobiet z nadwagą lub otyłością już niewielka utrata masy ciała (5–10%) może znacząco zwiększyć szansę na spontaniczną owulację.

Bardzo ważnym elementem leczenia PCOS jest zmiana stylu życia – redukcja masy ciała, zdrowa dieta o niskim indeksie glikemicznym oraz regularna aktywność fizyczna. Już niewielka utrata masy ciała (5–10%) może poprawić owulację i zmniejszyć objawy zespołu.

W terapii stosuje się także metforminę, czyli lek poprawiający wrażliwość na insulinę. Metformina pomaga też w redukcji masy ciała, ale nie wpływa bezpośrednio na trądzik czy nadmierne owłosienie, w których leczeniu skuteczniejsze są tabletki antykoncepcyjne i leki antyandrogenne, takie jak spironolakton czy finasteryd.

Objawy hirsutyzmu można dodatkowo maskować metodami mechanicznymi – goleniem, depilacją czy zabiegami laserowymi. 

Leczenie PCOS wymaga stałej kontroli i dostosowywania terapii, gdyż przerwanie leczenia najczęściej powoduje nawrót objawów. Wprowadzenie odpowiedniego leczenia oraz zmiana trybu życia zwiększają szanse na zajście w ciążę i zmniejszają ryzyko powikłań związanych z PCOS. 

Zespół policystycznych jajników – jakie badania?

W diagnostyce zespołu policystycznych jajników (PCOS) kluczowe znaczenie mają odpowiednio dobrane badania laboratoryjne i obrazowe. 

Na początku lekarz zwykle zleca badania hormonalne, które mają na celu ocenę poziomu hormonów we krwi. Oznaczane są między innymi: hormon luteinizujący (LH), hormon folikulotropowy (FSH), estradiol, testosteron (zarówno całkowity, jak i wolny), DHEAS (czyli siarczan dehydroepiandrosteronu), prolaktyna oraz TSH. Szczególnie istotny jest stosunek LH do FSH – jego zaburzenie może sugerować obecność zespołu policystycznych jajników. Warto również oznaczyć indeks wolnych androgenów (FAI), który daje dokładniejszy obraz niż sam poziom testosteronu. Należy pamiętać, że badania hormonalne powinno wykonywać się we właściwych dniach cyklu miesiączkowego, zazwyczaj między 3. a 5. dniem, aby wyniki były wiarygodne. Ważne jest także, by unikać wykonywania badań hormonalnych u kobiet stosujących doustną antykoncepcję – należy odczekać przynajmniej 3 miesiące od jej odstawienia, ponieważ tabletki hormonalne mogą zafałszować wyniki, zwłaszcza testosteronu i białka wiążącego hormony płciowe (SHBG).

W niektórych przypadkach pomocne bywa oznaczenie hormonu anty-Müllerowskiego (AMH), który ocenia rezerwę jajnikową. W ramach diagnostyki różnicowej lekarz może zlecić dodatkowe badania w kierunku innych zaburzeń hormonalnych, np. zespołu Cushinga.

Oprócz oceny hormonów, konieczne są badania wykrywające ewentualne zaburzenia metaboliczne. Najważniejsze z nich to test obciążenia glukozą (tzw. krzywa cukrowa), który pozwala wykryć zaburzenia gospodarki węglowodanowej – bardzo częste u pacjentek z zespołem policystycznych jajników. Warto również wykonać lipidogram, czyli badanie poziomu cholesterolu i trójglicerydów, a także oznaczyć hemoglobinę glikowaną (HbA1c), która ocenia średni poziom glukozy we krwi z ostatnich trzech miesięcy. Ocenia się także stosunek glukozy na czczo do insuliny – wynik poniżej 4,5 może sugerować obecność insulinooporności.

Istotnym elementem diagnostyki jest także badanie obrazowe – ultrasonografia przezpochwowa, która pozwala ocenić wielkość jajników i liczbę pęcherzyków. U kobiet z PCOS często obserwuje się powiększone jajniki z licznymi drobnymi pęcherzykami rozmieszczonymi na obwodzie. U nastolatek obraz jajników nie jest samodzielnym kryterium rozpoznania ze względu na fizjologiczne zmiany w tym wieku.

Diagnoza PCOS opiera się więc na całościowej ocenie wyników badań oraz objawów klinicznych takich jak nieregularne miesiączki, trądzik, hirsutyzm czy problemy z owulacją. Rozpoznanie stawia lekarz, najczęściej ginekolog lub endokrynolog.

Objawy zespołu policystycznych jajników

Objawy zespołu policystycznych jajników (PCOS) mogą się różnić w zależności od osoby i nasilenia zaburzeń hormonalnych. Pierwsze dolegliwości często pojawiają się już w okresie dojrzewania, ale u części kobiet diagnoza stawiana jest dopiero w dorosłości – nierzadko przy okazji trudności z zajściem w ciążę. 

Najbardziej charakterystycznym objawem są nieregularne lub rzadkie miesiączki (poniżej 6–8 rocznie). Ma to związek z brakiem owulacji, przez co jajniki nie produkują wystarczającej ilości progesteronu. W rezultacie błona śluzowa macicy (endometrium) może się nadmiernie rozrastać, co prowadzi do obfitych, przedłużających się krwawień, a w dłuższej perspektywie – do ryzyka przerostu, a nawet raka endometrium. Kobiety z zespołem policystycznych jajników mają zwykle mniej niż 6–8 miesiączek rocznie.

Jednym z poważniejszych skutków PCOS jest niepłodność. Mówimy o niej wtedy, gdy kobieta pomimo regularnego współżycia (co najmniej 12 miesięcy bez stosowania antykoncepcji) nie może zajść w ciążę. U kobiet z PCOS najczęstszą przyczyną niepłodności jest właśnie brak owulacji.

Typowymi objawami są również zmiany skórne – trądzik, tłusta skóra, nadmierne owłosienie (hirsutyzm) w nietypowych dla kobiet miejscach, takich jak twarz, klatka piersiowa czy brzuch, oraz łysienie androgenowe na czubku głowy i „zakola”. Zaburzenia te wynikają z podwyższonego poziomu androgenów, często nasilonego przez insulinooporność.

PCOS często współwystępuje z insulinoopornością – stanem, w którym komórki organizmu słabo reagują na insulinę. Insulinooporność może objawiać się ciemniejszymi plamami skóry (acanthosis nigricans) w okolicy szyi, pach czy pachwin. Insulinooporność sprzyja również gromadzeniu się tkanki tłuszczowej, zwłaszcza w okolicy brzucha – aż 35% do 60% kobiet z PCOS ma nadwagę lub otyłość, co dodatkowo nasila zaburzenia owulacji i utrudnia zajście w ciążę. Często towarzysząca PCOS otyłość brzuszna zwiększa także ryzyko nadciśnienia tętniczego i chorób serca.

Wśród innych objawów PCOS wymienia się: bezdech senny, zaburzenia lipidowe (w tym podwyższony cholesterol całkowity, LDL, trójglicerydy i obniżony HDL), przewlekły ból miednicy, wydłużony PMS (zespół napięcia przedmiesiączkowego) oraz zwiększoną skłonność do poronień. Choroba negatywnie wpływa na zdrowie psychiczne – sprzyja depresji, stanom lękowym, niskiej samoocenie oraz zaburzeniom odżywiania.

Objawy PCOS mogą zmieniać się z wiekiem. Po menopauzie część dolegliwości łagodnieje, ale ryzyko chorób metabolicznych pozostaje wysokie. Chociaż wiedza na temat PCOS po menopauzie jest nadal ograniczona, wiadomo, że kobiety te powinny nadal być pod kontrolą lekarską ze względu na zwiększone ryzyko chorób metabolicznych.

Zespół policystycznych jajników a ciąża

Zespół policystycznych jajników (PCOS) jest jedną z najczęstszych przyczyn niepłodności u kobiet w wieku rozrodczym. Głównym problemem w tym zaburzeniu jest brak owulacji lub jej nieregularność, co znacznie utrudnia naturalne poczęcie. Mimo to wiele kobiet z PCOS ma szansę na macierzyństwo dzięki odpowiedniemu leczeniu i zmianie stylu życia. Kluczowe znaczenie mają redukcja masy ciała, zdrowa dieta i regularna aktywność fizyczna. PCOS bowiem często wiąże się z insulinoopornością i nadwagą, co dodatkowo zaburza gospodarkę hormonalną i utrudnia zajście w ciążę.  Większość kobiet z PCOS ma jednak dobre rokowania w zakresie zajścia w ciążę i urodzenia zdrowego dziecka.

Obecnie dostępnych jest wiele skutecznych metod leczenia niepłodności związanej z PCOS, co daje kobietom realną szansę na macierzyństwo. U kobiet, które nie owulują samodzielnie, pierwszy etap terapii stanowi leczenie farmakologiczne. Najczęściej stosowanymi lekami są letrozol lub klomifen, które stymulują owulację. W niektórych przypadkach sięga się po gonadotropiny lub metody wspomaganego rozrodu, takie jak inseminacja domaciczna (IUI) czy zapłodnienie in vitro (IVF). Większość pacjentek z PCOS przy odpowiednim leczeniu ma dobre rokowania w zakresie zajścia w ciążę i urodzenia zdrowego dziecka. 

Ciąża u kobiet z PCOS może wiązać się z większym ryzykiem powikłań, takich jak poronienia, cukrzyca ciążowa, nadciśnienie, preeklampsja, a także poród przedwczesny. Częstość poronień jest dwukrotnie wyższa niż u kobiet zdrowych, co wiąże się m.in. z nieprawidłowym poziomem hormonów (np. LH, progesteronem) oraz zaburzeniami w budowie endometrium. W związku z tym konieczne jest prowadzenie ciąży pod nadzorem specjalistów.

Zespół policystycznych jajników – twarz

Zespół policystycznych jajników to zaburzenie, które objawia się nie tylko zaburzeniami miesiączkowania czy trudnościami z zajściem w ciążę, ale również licznymi zmianami skórnymi – szczególnie widocznymi na twarzy. Dla wielu kobiet są one pierwszym zauważalnym sygnałem problemu, a ich obecność może znacząco wpływać na samopoczucie i jakość życia.

Typowe objawy obejmują trądzik, przetłuszczającą się skórę oraz nadmierne owłosienie (hirsutyzm). Na skutek podwyższonego poziomu androgenów gruczoły łojowe produkują więcej łoju, co prowadzi do powstawania zaskórników, grudek, krost oraz bolesnych guzków i cyst. Nadmiar androgenów wpływa również na mieszki włosowe. Ciemne i grube owłosienie może pojawiać się w okolicach brody, nad górną wargą i na policzkach – obszarach typowych dla owłosienia męskiego. U kobiet z PCOS często współistnieje insulinooporność, która dodatkowo nasila zmiany skórne, w tym rozwój trądziku. 

Zespół policystycznych jajników – leczenie

Leczenie zespołu policystycznych jajników (PCOS) skupia się na łagodzeniu objawów, poprawie jakości życia i zapobieganiu powikłaniom. Kluczową rolę odgrywa zmiana stylu życia – utrata masy ciała już o 5–10% może przywrócić owulację, uregulować cykle miesiączkowe i zmniejszyć objawy hiperandrogenizmu. Zaleca się dietę niskokaloryczną, opartą na produktach o niskim indeksie glikemicznym, bogatą w błonnik i zdrowe tłuszcze oraz regularną aktywność fizyczną – minimum 150 minut umiarkowanego lub 90 minut intensywnego ruchu tygodniowo

Leczenie farmakologiczne dobiera się indywidualnie, w zależności od dominujących problemów. W przypadku zaburzeń miesiączkowania stosuje się doustne środki antykoncepcyjne, które regulują cykl i obniżają poziom androgenów. Hirsutyzm i trądzik leczy się lekami antyandrogenowymi (np. spironolakton czy finasteryd) oraz miejscowymi preparatami dermatologicznymi, a efekty terapii pojawiają się zwykle po 3–6 miesiącach. W przypadku niepłodności pierwszym krokiem jest zmiana stylu życia, a jeśli to nie wystarcza, stosuje się leki stymulujące owulację, takie jak letrozol lub klomifen, a w trudniejszych przypadkach gonadotropiny lub zapłodnienie in vitro (IVF). W niektórych przypadkach, gdy leczenie farmakologiczne zawodzi, rozważa się laparoskopowy „drilling” jajników w celu poprawy owulacji.

W leczeniu zaburzeń metabolicznych, takich jak insulinooporność, stosuje się metforminę oraz inne leki przeciwcukrzycowe, które poprawiają metabolizm węglowodanów i wspomagają redukcję masy ciała. 

Zespół policystycznych jajników a tycie

Zespół policystycznych jajników (PCOS) często wiąże się z trudnościami w utrzymaniu prawidłowej masy ciała. Szacuje się, że aż 40–60% kobiet z tym schorzeniem ma nadwagę lub otyłość, najczęściej o typie brzusznym, co zwiększa ryzyko powikłań metabolicznych, takich jak cukrzyca typu 2, nadciśnienie, zaburzenia lipidowe czy choroby serca. U podstaw tych problemów leży najczęściej insulinooporność – stan, w którym organizm wytwarza więcej insuliny, bo słabo na nią reaguje, co sprzyja odkładaniu tkanki tłuszczowej, szczególnie w okolicach talii. Nawet niewielka nadwyżka kaloryczna może prowadzić do przyrostu masy ciała, a otyłość dodatkowo nasila objawy PCOS, takie jak zaburzenia cyklu miesiączkowego czy trądzik.

Wzrost masy ciała pogarsza przebieg choroby, wywołując błędne koło: im większa masa ciała, tym silniejsze objawy, a przez to stres i trudniejszy powrót do zdrowych nawyków. Dodatkowo wiele kobiet z PCOS doświadcza obniżonego poczucia własnej wartości, frustracji i zaburzeń odżywiania, np. bulimii czy napadów objadania się. 

Dobrą wiadomością jest jednak to, że nawet niewielka redukcja masy ciała – już o 5–10% – może znacząco poprawić stan zdrowia: przywrócić owulację, unormować cykl miesiączkowy oraz zmniejszyć ryzyko cukrzycy i chorób sercowo-naczyniowych. 

Zespół policystycznych jajników – przyczyny

Zespół policystycznych jajników (PCOS) to złożone zaburzenie hormonalne, którego dokładna przyczyna nie została w pełni poznana. Wiadomo jednak, że wpływ na jego rozwój mają czynniki genetyczne, hormonalne, metaboliczne i środowiskowe. 

Zaburzenia hormonalne to kluczowy element PCOS. Jednym z głównych problemów jest nadmiar androgenów, takich jak testosteron. Wysoki poziom androgenów zakłóca prawidłowe dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych, co prowadzi do braku owulacji. U kobiet z PCOS często obserwuje się również nieprawidłowy poziom hormonu luteinizującego (LH), który odgrywa istotną rolę w cyklu miesiączkowym.

W prawidłowym cyklu mózg, jajniki i macica współpracują, przygotowując organizm do ewentualnej ciąży. Gdy dochodzi do zaburzeń – jak w PCOS – cykle stają się nieregularne, a owulacja może nie występować. Na USG jajników często widać wiele drobnych pęcherzyków, układających się w charakterystyczny „sznur pereł”, które nie dojrzewają w pełni.

PCOS często występuje rodzinnie – ryzyko zachorowania rośnie, jeśli w rodzinie występowały podobne przypadki. Uważa się, że choroba może być dziedziczna i wiązać się z wieloma genami odpowiedzialnymi za regulację gospodarki hormonalnej i metabolicznej. Do tej pory nie udało się jednak wskazać jednego konkretnego genu odpowiedzialnego za to schorzenie – prawdopodobnie bierze w nim udział wiele różnych genów i szlaków metabolicznych. Do czynników ryzyka wystąpienia PCOS zaliczamy także niską masę urodzeniową oraz nadmierną ekspozycję na hormony męskie w życiu płodowym.

Wiele kobiet z PCOS ma insulinooporność – stan, w którym komórki organizmu słabo reagują na insulinę, przez co trzustka produkuje jej coraz więcej. Nadmiar insuliny stymuluje jajniki do wytwarzania androgenów, co dodatkowo nasila objawy PCOS. Taki stan może prowadzić do tzw. stanu przedcukrzycowego, a w dalszej perspektywie – do cukrzycy typu 2. Insulinooporność może występować zarówno u kobiet z nadwagą, jak i u szczupłych, jednak u kobiet otyłych ryzyko rozwinięcia zaburzeń gospodarki węglowodanowej jest znacznie wyższe – nawet do 35% z nich może mieć stan przedcukrzycowy przed 40. rokiem życia.

Czynniki środowiskowe, takie jak zła dieta, brak aktywności fizycznej, stres, również odgrywają istotną rolę w rozwoju PCOS i mogą prowadzić do nadwagi i otyłości. Otyłość z kolei nasila hiperandrogenizm, zaburzenia metaboliczne i problemy z płodnością.

Badanie USG a zespół policystycznych jajników

W diagnostyce zespołu policystycznych jajników (PCOS) bardzo ważną rolę odgrywa badanie USG przezpochwowe. Pozwala ono ocenić wielkość jajników, liczbę, rozmiar i rozmieszczenie pęcherzyków. Typowym obrazem dla PCOS są powiększone jajniki z licznymi drobnymi pęcherzykami rozmieszczonymi wzdłuż ich obwodu – tzw. „obraz sznura pereł”.

Badanie najlepiej wykonywać między 2. a 5. dniem cyklu miesiączkowego, gdy endometrium jest najcieńsze, co zapewnia najlepszą widoczność jajników. U kobiet z nieregularnymi miesiączkami badanie może być przeprowadzone po wcześniejszym wywołaniu krwawienia lub w dowolnym momencie.

Zgodnie z definicją rotterdamską o obecności jajników policystycznych świadczy występowanie co najmniej 12 pęcherzyków o średnicy 2–9 mm w jednym jajniku lub objętość jajnika przekraczająca 10 cm³. Wystarczy, aby kryteria spełniał tylko jeden jajnik. Z kolei zgodnie z wytycznymi z 2018 PTE, PTGiP i PTEG do rozpoznania konieczna jest obecność w jajniku 25 pęcherzyków towarzysząca określonym objawom. Należy pamiętać, że widoczność dojrzewających pęcherzyków lub ciałka żółtego może zaburzyć ocenę i wymaga powtórzenia badania w kolejnym cyklu. 

Mimo charakterystycznego obrazu w USG, samo badanie nie wystarcza do rozpoznania PCOS – konieczna jest również ocena objawów klinicznych (takich jak zaburzenia miesiączkowania, trądzik czy nadmierne owłosienie) oraz wyników badań hormonalnych. Ważne jest też rozróżnienie zmian charakterystycznych dla PCOS od klasycznych torbieli jajników – w PCOS obserwuje się zatrzymane w rozwoju pęcherzyki antralne, a nie prawdziwe torbiele.

Bibliografia:

• Położnictwo i ginekologia Tom 1-2. Red. Bręborowicz, Grzegorz H. . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020, 1268 s. ISBN 978-83-200-6229-8
• Jakiel, G., Robak-Chołubek, D. & Tkaczuk-Włach, J. Zespół policystycznych jajników. Menopause Rev 5, 265–269 (2006).
• Islam, H., Masud, J., Islam, Y. N. & Haque, F. K. M. An update on polycystic ovary syndrome: A review of the current state of knowledge in diagnosis, genetic etiology, and emerging treatment options. Womens Health (Lond) 18, 17455057221117966 (2022). 
• Al Wattar, B. H. et al. Clinical Practice Guidelines on the Diagnosis and Management of Polycystic Ovary Syndrome: A Systematic Review and Quality Assessment Study. J Clin Endocrinol Metab 106, 2436–2446 (2021).
• Sadeghi, H. M. et al. Polycystic Ovary Syndrome: A Comprehensive Review of Pathogenesis, Management, and Drug Repurposing. Int J Mol Sci 23, 583 (2022).