Nadmierne owłosienie – hirsutyzm

Wiele kobiet zmaga się z dość dużym problemem, jakim jest nadmierne owłosienie, czyli potoczna nazwa hirsutyzmu. Nie byłoby nic w tym dziwnego, patrząc na to, jak każdy człowiek na Ziemi różni się od siebie pod względem genetycznym. Każda kobieta również wygląda inaczej niż reszta, ma tylko i wyłącznie swoją naturalną fizjologią, która nie musi być identyczna, jak u innych przedstawicielek płci pięknej. Jednakże występują przypadki, że nadmierne owłosienie u kobiet nie występuje z powodu genetyki, a jest powodem wielu zaburzeń w organizmie i skutkiem chorób.

Czym dokładnie jest hirsutyzm?

Hirsutyzm jest to nadmierny wzrost włosów typu męskiego u kobiet w obszarach skóry zależnych od androgenów, czyli w miejscach nietypowych w występowaniu u kobiet.
Androgeny są grupą hormonów płciowych, jak testosteron czy DHEA, głównie występujących u mężczyzn oraz w małych stężeniach u kobiet. Wyróżnia się kilka rodzajów hirsutyzmu, jak idiopatyczny, objawowy i pomenopauzalny.

Hirsutyzm idiopatyczny cechuje się regularnym miesiączkowaniem z prawidłowo przebiegającymi cyklami owulacyjnymi oraz prawidłowym stężeniem androgenów, lecz mimo tego pojawiają się u kobiet włosy w miejscach typowych dla mężczyzn. Dzieje się tak ze względu na nadwrażliwość mieszków włosowych na wpływ androgenów. Wielu naukowców zakłada, że jest to spowodowane uwarunkowaniami genetycznymi.

Hirsutyzm objawowy powstaje jako następstwo produkcji androgenów w zdecydowanie za dużym ich stężeniu, czyli nadmiarze androgenów.

Hirsutyzm pomenopauzalny polega na wypadaniu włosów na przykład z głowy, lecz ich niechcianym pojawieniu się na twarzy i szyi. Dzieje się tak, ze względu na to, że po menopauzie wytwarzanie estrogenów znacznie spada, a wręcz nawet zanika, co w efekcie daje duże stężenie androgenów, co wpływa na wzrost włosów u kobietw nietypowych miejscach.

Skąd się bierze nadmierne owłosienie?

Hirsutyzm, potocznie nazywany nadmiernym owłosieniem jest chorobą dotykającą kobiet w różnym wieku, od nastolatek po kobiety po menopauzie. Jak w przypadku hirsutyzmu idiopatycznego przyczyną jest nadwrażliwość mieszków włosowych na androgeny przy wszystkich możliwych czynnikach w normie, tak istnieje również przeciwieństwo tego. Charakteryzuje się ono tym, że następuje nadmierna produkcja grupy hormonów płciowych męskich, co w znaczny, negatywny sposób wpływa na organizm kobiety. Nadmierny porost włosów w miejscach typowych dla mężczyzn u płci pięknej może mieć naprawdę różne podłoże, zarówno z zakresu patofizjologii, jaki skutek wystąpienia innych chorób.

Udowodniono naukowo, że hirsutyzm powodowany jest przez:

• podwyższony hormon wzrostu i IGF-1,
• podwyższoną prolaktynę,
• zaburzenia stężenia glikokortykosteroidów w organizmie,
• podwyższony kortyzol,
• nieprawidłowe wartości stężenia estrogenów,
• nieprawidłowe wydzielanie hormonów tarczycy,
• zwiększone wytwarzanie androgenów,
• nieprawidłowe funkcjonowanie białek wiążących i odpowiadających za transport androgenów w surowicy krwi.

Istnieją dodatkowe inne przyczyny, które mogą prowadzić do niezależnego wystąpienia hirsutyzmu lub objawiać się poprzez nadmierne owłosienie jako symptom poważnej choroby. Są to skutki:

• choroby nadnerczy → zespół Cushinga, nowotwór, wrodzony przerost nadnerczy.
• choroby jajników → jajniki policystyczne, osłonki jajnika, nowotwór.
• guz przysadki → akromegalia.
• idiopatyzm → nadwrażliwość na androgeny.
• polekowe → zażywania antykoncepcji, kortykoidów, androgenów.
• psychologiczne → na tle dojrzewania płciowego, stan po menopauzie.

Jakie są powszechne objawy hirsutyzmu?

Najważniejszym objawem, który najbardziej jest zauważalny przez kobiety jest nadmierne owłosienie, zwłaszcza w miejscach całkowicie nietypowych do występowania wśród Pań. Najczęstsze miejsca, mówiące o określonym stopniu hirsutyzmu według Barona to:
I stopień → owłosienie występujące na górnej wardze, wokół brodawek sutkowych i owłosienie płciowe (łonowe) romboidalne.
II stopień → nadmierne owłosienie na brodzie, podbródku i policzkach.
III stopień → włoski występują na ramionach, plecach, mostku, lędźwiach i krzyżu oraz grzbiecie dłoni.
IV stopień → owłosienie łonowe schodzi na dużą część wewnętrznej strony ud.

W hirsutyzmie oprócz typowego objawu jakim jest nadmierne owłosienie typu męskiego jest również wiele innych symptomów współtowarzyszących schorzeniu. Jest to:

• mlekotok,
• zaburzenia widzenia,
• obniżony głos,
• bóle głowy,
• zmiana libido,
• zaburzenia miesiączkowania,
• zmiana wyglądu zewnętrznego,
• otyłość insulinooporności,
• zaburzenia wzrastania,
• zmniejszenie wielkości biustu,
• powiększenie łechtaczki,
• łojotok,
• trądzik,
• łysienie czołowe,
• męska postawa ciała, przez zwiększenie masy mięśniowej,
• nadciśnienie tętnicze,
• rozstępy,
• cukrzyca typu II,
• zaburzenia psychiczne, jak zwiększony lęk, napięcie i fobie społeczne.

Do kogo się zgłosić i jak rozpoznać hirsutyzm?

Bez względu na to czy pacjent choruje na hirsutyzm czy nie, jeśli występują objawy wyżej opisane bądź jakikolwiek inny, które mogłyby świadczyć o istniejących zaburzeniach należy udać się niezwłocznie do lekarza rodzinnego. Przeprowadzi on szczegółowy wywiad z uwzględnieniem wielu informacji oraz badanie przedmiotowe. W wywiadzie padną pytania o:

• występowanie nadmiernego owłosienia w rodzinie pacjentki,
• historię i przebieg miesiączkowania,
• datę i wiek pierwszej miesiączki,
• wieku powiększenia się gruczołów piersiowych,
• tempo i charakter nadmiernego owłosienia,
• tempo przyrostu włosów z uwzględnieniem tym w nietypowych miejscach.

Dlatego warto idąc na wizytę uprzednio przygotować informacje nie tylko dotyczące samych objawów, jak i również powyższych aspektów.

Najczęstszym badaniem, które przeprowadza się u pacjentek zgłaszających się z takim problemem jest przeprowadzenie oceny obecności nadmiernego owłosienia w miejscach typowych u mężczyzn. Do wykonania tego stosuje się skalę Ferrimana-Gallweya, która ocenia kilku stopniowo takie miejsca, jak:

• górna warga,
• podbródek,
• klatka piersiowa,
• górna część pleców, barki,
• dolna część pleców, w okolicy lędźwiowo-krzyżowej,
• górna część brzucha (nad pępkiem),
• dolna część brzucha (poniżej pępka),
• ramiona,
• uda

Zazwyczaj taką ocenę ciała wykonuje bezpośrednio lekarz podczas badania przedmiotowego, lecz również zdarza się, że sama pacjentka robi test powyższych części ciała zapisując, ile punktów uzyskała. Punktacja w skali Ferrimana-Gallweya wraz z interpretacją wyników wygląda następująco.

Ocena wargi górnej.
1 punkt – kilka włosków na krawędzi zewnętrznej,
2 punkty – drobny wąsik na krawędzi zewnętrznej,
3 punkty – wąsy odchodzące od połowy wargi,
4 punkty – wąsy przekraczające połowę wargi.

Ocena podbródka.
1 punkt – kilka rozproszonych włosków,
2 punkty – rozproszone włoski o niewielkim nasileniu,
3 punkty – całkowite pokrycie tej okolicy o lekkim nasileniu,
4 punkty – całkowite pokrycie tej okolicy o znacznym nasileniu.

Ocena klatki piersiowej.
1 punkt – włosy wokół otoczki brodawek piersi,
2 punkty – dodatkowo włoski w linii środkowej klatki piersiowej na mostku,
3 punkty – zlanie się obu powyższych z pokryciem ¾ przestrzeni między piersiowej,
4 punkty – całkowite pokrycie tej okolicy włosami.

Ocena górnej części pleców, barków.
1 punkt – kilka rozproszonych włosków,
2 punkty – zwiększona liczba rozproszonych włosków,
3 punkty – całkowite pokrycie tej okolicy o lekkim nasileniu,
4 punkty – całkowite pokrycie tej okolicy o znacznym nasileniu.

Ocena dolnej części pleców, w okolicy lędźwiowo-krzyżowej.
1 punkt – niewielka kępka włosów w okolicy krzyżowej,
2 punkty – bardziej nasilone owłosienie okolicy,
3 punkty – pokrycie ¾ tej okolicy,
4 punkty – całkowite pokrycie włoskami okolicy.

Ocena górnej części brzucha (nad pępkiem).
1 punkt – kilka włosków linii środkowej,
2 punkty – pasmo włosów w linii pośrodkowej,
3 punkty – połowiczne pokrycie okolicy,
4 punkty – całkowite pokrycie włoskami okolicy.

Ocena dolnej części brzucha (poniżej pępka).
1 punkt – kilka włosków linii środkowej,
2 punkty – pasmo włosów w linii pośrodkowej,
3 punkty – pasmowate pokrycie linii środkowej włosami,
4 punkty – owłosienie na kształt odwróconej litery V.

Ocena ramion (górnej ich części).
1 punkt – drobne włoski na mniej niż ¼ powierzchni ramienia,
2 punkty – więcej niż ¼ powierzchni, lecz nie całkowite pokrycie włoskami okolicy,
3 punkty – całkowite pokrycie tej okolicy o lekkim nasileniu,
4 punkty – całkowite pokrycie tej okolicy o znacznym nasileniu.

Ocena ud.
1 punkt – drobne włoski na mniej niż ¼ powierzchni wewnętrznej uda,
2 punkty – więcej niż ¼ powierzchni, lecz nie całkowite pokrycie włoskami okolicy,
3 punkty – całkowite pokrycie tej okolicy o lekkim nasileniu,
4 punkty – całkowite pokrycie tej okolicy o znacznym nasileniu.

Interpretacja wyników testu, w zależności od liczby uzyskanych punktów:
6-8 punktów → owłosienie, jak najbardziej prawidłowe u kobiet,
8-15 punktów → hirsutyzm, lecz o dość łagodnym nasileniu,
powyżej 15 punktów → hirsutyzm o ciężkim nasileniu.

Oprócz wywiadu i powyższych badań lekarz rodzinny zleci wykonanie badań obejmujących płaszczyznę laboratoryjną, obrazową i specjalistycznych, aby móc wykluczyć niektóre choroby i postawić dokładną i pewną diagnozę.

Badania laboratoryjne obejmują wykonanie pobrania z krwi i określenia stężenia testosteronu; dehydroepiandrosteron, czyli DHEA; kortyzolu; prolaktyny; hormon wzrostu i 17-hydroksyprogesteronu.

Badania obrazowe polegają głównie na wykonaniu tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego najlepiej z użyciem kontrastu i badania ultrasonograficznego, czyli USG różnych narządów. W zależności od wyniku badań laboratoryjnych lekarz rodzinny zleca wykonanie:
a) USG i rezonansu magnetycznego nadnerczy,
b) scyntygrafii i flebografii nadnerczy,
c) USG, tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego jajników,
d) rezonansu magnetycznego głowy z uwzględnieniem przysadki.

Dodatkowo badania specjalistyczne obejmują umówienie się na wizytę do ginekologa oraz okulisty. Badanie ginekologiczne w przypadku podejrzenia hirsutyzmu jest obowiązkowe i najważniejszym jest wykonanie USG dopochwowego, a czasem u niektórych pacjentek zleca się wykonanie również laparoskopii. Polega ono na obejrzeniu wewnętrznego wyglądu narządów rozrodczych kobiety za pomocą aparatu zwanego endoskopem. Natomiast wizyta okulistyczna jest polecana w przypadku, gdy występują zaburzenia pola widzenia i pogorszenie się ostrości wzroku.

W momencie, gdy pacjentka wykona wszystkie zlecone jej badania lekarz rodzinny wystawia skierowanie do endokrynologa bądź dermatologa, aby kompleksowo już spojrzał na pacjentkę i dobrał odpowiednie leczenie. Warto przed wizytą zarówno u lekarza rodzinnego jak, i endokrynologa zapisać sobie wszystkie występujące objawy, gdyż szczególnie ważnym jest przy ustaleniu diagnozy nie pominięcie ani jednego przejawu czy symptomu choroby. Czasami zdarza się, że hirsutyzm jest przyczyną nadmiernej otyłości, w takiej sytuacji potrzebna będzie również wizyta u dietetyka. Zanim specjalista postawi odpowiednią diagnozę musi zrobić różnicowanie, czyli sprawdzić czy objawy nie wskazują na inną chorobę. W tej grupie należy sprawdzić czy nie występuje:

• guz przysadki,
• zespół Cushinga,
• akromegalia,
• zespół PCO,
• guz wirylizujący nadnerczy,
• prolactinoma,
• przerost komórek osłonki jajnika.

Jak wyleczyć nadmierne owłosienie?

Leczenie schorzenia jest długotrwałe i wymaga ogromnej cierpliwości i chęci do terapii. Jednakże w większości przypadków jest zbawienna, ze względu na całkowite wyleczenie lub doprowadzenie do remisji choroby. Dodatkowo pozbyć się nadmiernego owłosienia można na wiele sposobów. Wyróżnia się w tym leczenie farmakologiczne, kosmetyczne, naturalne, czyli poprzez zmianę diety czy chirurgiczne. Jednakże leczenie musi być dostosowane do dokładnej przyczyny powstania hirsutyzmu i w zależności od tego cała terapia wygląda inaczej. W przypadku, gdy przyczyną jest/są:
a) wrodzony przerost nadnerczy stosuje się podanie antyandrogenów i glikokortykosteroidów.
b) nowotwory to opiekę nad pacjentką przejmuje zarówno onkolog, jak i chirurg, który najczęściej wycina guzy.
c) leki należy je zamienić na inne odpowiedniki lub zmienić nieodpowiednio dobrane dawki. Jednakże zawsze zmiany wprowadza tylko lekarz!
d) hiperprolaktynemia, stosowane są leki z grupy agonistów dopaminy.
e) insulinooporność stosuje się leczenie skojarzone, czyli zastosowanie dwóch terapii naraz. W tym przypadku podawane są antyandrogeny z lekami antykoncepcyjnymi.
f) brak konkretnej przyczyny wtedy cała terapia polega na leczeniu objawowym i zabiegach kosmetycznych.

Terapie kosmetyczne polegają na dość częstym stosowaniu różnych sposobów pozbycia się niechcianego owłosienia. Na szczęście aktualnie na rynku kosmetycznym jest wiele form, aby móc to osiągnąć. Dodatkowo najczęściej działa to tak, że im na dłużej zabieg ma dać efekty tym jest droższy. Poniżej zostały wymienione wszystkie formy i metody pozbycia się owłosienia uporządkowane w miarę możliwości ceną rosnącą w dół.

1. Usuwanie pęsetą nawet w warunkach domowych, wtedy zabieg nic nie kosztuje.
2. Golenie maszynką – koszt ok. 4 zł za maszynkę jednorazową, jednakże włoski odrastają po ok. 3-4 dniach.
3. Depilacja kremem to koszt zaledwie ok. 15 zł i możliwe do wykonania w warunkach domowych.
4. Rozjaśnianie włosków nawet w warunkach domowych specjalnymi preparatami z drogerii lub apteki. Koszt tubki rozjaśniacza to ok. 40 zł.
5. Depilacja woskiem/pastą cukrową daje efekty na dłuższy czas, gdyż nawet do 3-4 tygodni, jednakże jest to bolesny zabieg. Można wykonać go samemu w domu i jest koszt ok. 40 zł, jak również w salonie kosmetycznym wtedy w zależności od depilowanej partii ceny wahają się w granicach 80-250 zł.
6. Depilacja depilatorem jest bolesna, możliwa do wykonania samodzielnie w domu, lecz wymaga wcześniejszego zakupu depilatora co daje koszt ok. 300-600 zł. Jest to jednak wydatek jednorazowy, gdyż potem każda depilacja jest już darmowa, a wymaga jedynie naładowanego akumulatora depilatora.

W sytuacji, gdy występują bardzo silne postacie hirsutyzmu warto skorzystać z profesjonalnych zabiegów kosmetycznych, jak laseroterapia, elektroliza, mikroliza czy depilacja ultradźwiękowa. Są to zabiegi, które należy powtarzać co kilka tygodni, aż do uzyskania odpowiedniego efektu i są bardzo kosztowne.

Należy jednak dodać, że bez względu na wybór odpowiedniej terapii na efekty zmniejszenia się nadmiernego owłosienia trzeba poczekać nawet kilka miesięcy.

Zalecenia dietetyczne w walce z hirsutyzmem

Dieta ma ogromny wpływ na stan naszego organizmu, dlatego tak ważnym jest, aby zwłaszcza w sytuacji, gdy ciało pokazuje, że coś się dzieje stosować się do podstawowych zaleceń. Najważniejszym w hirsutyzmie jest zadbanie o prawidłową masę ciała, gdyż nadwaga stymuluje organizm do produkowania większych stężeń hormonów męskich co prowadzi do hirsutyzmu. W związku z tym należy pamiętać o regularnej aktywności fizycznej w umiarkowanym stopniu przynajmniej 3 razy w tygodniu. Dieta powinna obejmować:

1. Spożywaniu o w miarę regularnych porach 5 posiłków dziennie, pamiętając zawsze o najważniejszym posiłku dnia, jakim jest śniadanie.
2. Sięgać po produkty bogate w chrom i przy tym witaminę C, magnez, witaminę E czy B6.
3. Ograniczyć spożywanie produktów, które powodują szybki wzrost cukru we krwi czy bogatych w tłuszcze nasycone.
4. Całkiem odstawić lub sięgać jak najrzadziej po makarony, cukier, białe pieczywo, alkohol czy tytoń.
5. Regularnie się nawadniać, czyli pić około 8 szklanek wody dziennie. Mogą to być również zioła, zwłaszcza, że wiele z nich może świetnie wspomóc w walce z nadmiernym owłosieniem.