Nadpotliwość

Nadpotliwość to dolegliwość, która może znacząco obniżać komfort życia i pewność siebie. Objawia się nadmiernym wydzielaniem potu, niezależnie od temperatury otoczenia czy poziomu aktywności fizycznej. Problem ten dotyka zarówno kobiety, jak i mężczyzn, często pojawiając się już w wieku młodzieńczym. W wielu przypadkach nadpotliwość ma podłoże genetyczne, ale może też być objawem chorób lub skutkiem ubocznym leków.

Co na nadpotliwość?

Radzenie sobie z nadpotliwością (hiperhydrozą) najczęściej zaczyna się od prostych metod domowych. Podstawą są antyperspiranty zawierające sole glinu, które blokują gruczoły potowe. Stosuje się je na czystą, suchą skórę, najlepiej wieczorem. W przypadku silniejszej potliwości zaleca się specjalistyczne preparaty apteczne o wyższym stężeniu glinu. Dodatkowo można wspierać się preparatami antyseptycznymi, np. mydłem z nanosrebrem czy zasypkami z metenaminą, które ograniczają rozwój bakterii i osuszają skórę. 

Pomocne mogą okazać się zmiany w diecie i stylu życia. Unikanie pikantnych potraw, nadmiaru kofeiny, stresu oraz noszenie przewiewnych ubrań z naturalnych materiałów może znacząco wpłynąć na zmniejszenie potliwości. Niektóre osoby decydują się także na takie metody, jak kąpiele w naparach ziołowych, stosowanie talków chłonnych czy zasypek i, choć nie zawsze są wystarczająco skuteczne, mogą stanowić uzupełnienie głównej terapii.

Jeśli preparaty miejscowe nie przynoszą efektu, lekarz może zaproponować leczenie doustne. Najczęściej stosuje się leki antycholinergiczne, takie jak oksybutynina, które zmniejszają produkcję potu, ale mogą powodować skutki uboczne, takie jak suchość w ustach, problemy żołądkowe czy przyspieszone bicie serca. W przypadku nadpotliwości związanej ze stresem pomocne bywają beta-blokery, np. propranolol. Leki te wydawane są wyłącznie na receptę.

Kolejną opcją terapii jest leczenie zabiegowe. Popularna jest jonoforeza – nieinwazyjna metoda polegająca na stosowaniu prądu stałego lub pulsacyjnego, szczególnie pomocna w przypadku nadpotliwości dłoni i stóp. Skuteczną, choć bardziej kosztowną metodą, jest użycie toksyny botulinowej (botoksu), która blokuje przewodnictwo nerwowe w gruczołach potowych. Efekty utrzymują się średnio od 6 do 12 miesięcy, zabiegi należy więc powtarzać. W niektórych przypadkach stosuje się także laserowe usuwanie gruczołów potowych, zwłaszcza w leczeniu nadpotliwości pach. Jest to zabieg wykonywany w znieczuleniu miejscowym, dający trwałe efekty. W najbardziej opornych przypadkach rozważa się leczenie chirurgiczne, takie jak sympatektomia, czyli przecięcie nerwów współczulnych odpowiedzialnych za nadmierne pocenie się. Mimo wysokiej skuteczności, sympatektomia niesie ryzyko powikłań, w tym nadpotliwości kompensacyjnej w innych częściach ciała.

Jak leczyć nadpotliwość?

Leczenie nadpotliwości powinno być dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta, a także do rodzaju nadpotliwości – pierwotnej lub wtórnej. Metody leczenia dzielimy na miejscowe, ogólne oraz zabiegowe.

W przypadku nadpotliwości pierwotnej (bez uchwytnej przyczyny) leczenie skupia się na łagodzeniu objawów. Najpierw stosuje się metody miejscowe, takie jak antyperspiranty z chlorkiem glinu. Antyperspiranty powinno się aplikować na suchą, niepodrażnioną skórę, najlepiej wieczorem, początkowo codziennie, a potem rzadziej. Gdy metody miejscowe okazują się nieskuteczne, sięga się po leki doustne, głównie antycholinergiczne (jak oksytutynina) lub beta-blokery (propranolol). Propranolol pomaga również w redukcji stresu związanego z poceniem.

Jeśli leczenie zachowawcze jest nieskuteczne, stosuje się różne zabiegi:

• Jonoforezę – metodę skuteczną zwłaszcza w nadpotliwości dłoni i stóp,
• Iniekcje toksyny botulinowej – blokujące gruczoły potowe na 6–12 miesięcy. Terapia toksyną botulinową daje dobre i szybkie efekty, ale zabiegi należy powtarzać,
• Laseroterapię, mikrofale, ultradźwięki czy radiofrekwencję mikroigłową. 

W przypadku bardzo ciężkich postaci hiperhydrozy wykonuje się zabiegi chirurgiczne, takie jak sympatektomia, czyli przerwanie nerwów współczulnych.

Z kolei nadpotliwość wtórna może być objawem różnych chorób, np. takich jak cukrzyca czy nadczynność tarczycy. Terapia polega wówczas głównie na leczeniu choroby podstawowej. Gdy jej wyeliminowanie nie jest możliwe, stosuje się leczenie objawowe – tak, jak w nadpotliwości pierwotnej.

Nadpotliwość – jaki lekarz?

W przypadku nadmiernego pocenia się pierwszym lekarzem, do którego warto się zgłosić, jest lekarz rodzinny. To on przeprowadzi wstępny wywiad, zleci podstawowe badania i w razie potrzeby zaleci wizytę u odpowiedniego specjalisty. 

Dobrym wyborem jest także wizyta u dermatologa, który specjalizuje się w diagnozowaniu i leczeniu chorób skóry. Dermatolog ocenia, czy mamy do czynienia z nadpotliwością pierwotną (bez uchwytnej przyczyny), czy wtórną (związaną z chorobami ogólnoustrojowymi). Na podstawie wyników badań i objawów zaproponuje odpowiednie leczenie, takie jak preparaty miejscowe, jonoforeza, leczenie farmakologiczne lub zabiegowe. W sytuacjach, gdy leczenie zachowawcze nie przynosi efektów, dermatolog może zalecić konsultację z lekarzem medycyny estetycznej lub chirurgiem.

Jeśli lekarz podejrzewa, że nadpotliwość jest objawem choroby innego układu, może skierować pacjenta do specjalistów, takich jak endokrynolog – w przypadku podejrzenia chorób hormonalnych, np. nadczynności tarczycy, neurolog – gdy nadpotliwość jest jednostronna lub towarzyszą jej inne objawy neurologiczne, czy psychiatra – jeśli wzmożone pocenie ma podłoże psychosomatyczne, np. związane z zaburzeniami lękowymi lub stresem.

Warto pamiętać, że nagłe pojawienie się nasilonej potliwości, zwłaszcza nocnej, niezamierzona utrata masy ciała lub świąd skóry wymagają pilnej konsultacji lekarskiej, ponieważ mogą wskazywać na poważne choroby, w tym nowotwory.

Co na nadpotliwość dłoni?

Nadpotliwość dłoni to problem, który może znacząco utrudniać codzienne życie, zarówno w kontekście interakcji społecznych (np. podawanie ręki), jak i codziennych czynności, takich jak pisanie czy korzystanie z urządzeń elektronicznych. Najczęściej jest obustronna i symetryczna, intensywniejsza na powierzchni dłoniowej dłoni, niż na ich grzbietach.

Podstawowym sposobem radzenia sobie z nadpotliwością dłoni jest używanie antyperspirantów w formie żeli lub kremów, zawierających związki glinu. Dostępne są także antyperspiranty w „silniejszej” wersji, tzw. blokery potu. W łagodniejszych przypadkach pomocne są również chusteczki, płyny ograniczające pocenie oraz napary ziołowe, zwłaszcza z szałwii, pokrzywy i skrzypu polnego.

Jedną z najskuteczniejszych metod radzenia sobie z nadpotliwością dłoni jest jonoforeza, polegająca na zastosowaniu prądu o niskim napięciu, który blokuje przewodnictwo nerwowe w gruczołach potowych. Zabieg wymaga serii sesji i daje dobre efekty. Jonoforeza jest bezpieczną i efektywną metodą, choć wymaga systematyczności i należy pamiętać o tym, że nie jest wskazana u kobiet w ciąży czy przy wszczepionym rozruszniku serca.

Innym rozwiązaniem są iniekcje toksyny botulinowej, które skutecznie blokują wydzielanie potu na kilka, bądź czasem i kilkanaście miesięcy. Metoda ta jest ceniona za szybki efekt i dość długotrwałe rezultaty. Zabiegi należy jednak powtarzać co 6-12 miesięcy.

W przypadkach opornych na leczenie można rozważyć chirurgiczną sympatektomię – przecięcie nerwów odpowiedzialnych za nadmierne pocenie się dłoni. Jest to zabieg inwazyjny, ale dający trwałe rezultaty.

Jakie zioła na nadpotliwość?

W przypadku łagodniejszej postaci nadpotliwości można spróbować sięgnąć po naturalne sposoby, w tym zioła. Fitoterapia może być pomocna jako uzupełnienie terapii konwencjonalnej. Skuteczne są napary z szałwii lekarskiej – zioła znanego z działania ściągającego i przeciwpotnego. Można ją spożywać jako herbatkę, ale też stosować w formie kąpieli lub okładów. W aptekach dostępne są również tabletki z wyciągiem z szałwii, często wzbogacone o pokrzywę i melisę, które wspierają metabolizm i łagodzą stres, czyli ważny czynnik nasilający potliwość.

W ograniczaniu nadmiernego pocenia sprawdzają się także inne rośliny, takie jak mięta pieprzowa, melisa, pokrzywa czy kora dębu. Zioła te można wykorzystywać do przygotowania naparów, kąpieli lub płukanek, szczególnie przy nadpotliwości stóp i pach. Napary z niezapominajki mogą być pomocne zarówno w formie herbatki, jak i dodatku do kąpieli. 

Warto pamiętać, że zioła działają łagodnie i wymagają regularnego stosowania, aby uzyskać widoczne efekty.

Nadpotliwość – przyczyny

Nadpotliwość to zaburzenie, które polega na nadmiernym wydzielaniu potu, wykraczającym poza normalne mechanizmy regulacji temperatury ciała. Powodem jest nadmierna aktywacja receptorów cholinergicznych w gruczołach potowych, co prowadzi do zwiększonej produkcji potu. W zależności od przyczyn nadpotliwość dzieli się na pierwotną i wtórną.

Nadpotliwość pierwotna występuje bez jednoznacznej przyczyny i zwykle ujawnia się w okresie dojrzewania. Podejrzewa się, że kluczowe znaczenie mają czynniki genetyczne oraz nadaktywność współczulnego układu nerwowego. Osoby z nadpotliwością pierwotną mogą mieć większą liczbę receptorów dla acetylocholiny, co prowadzi do nadmiernej stymulacji gruczołów potowych, zwłaszcza w okolicach pach, dłoni, stóp i twarzy. Często schorzenie to nasila się pod wpływem stresu lub emocji. Obserwuje się wyraźną skłonność rodzinną – dodatni wywiad rodzinny dotyczy aż 60–80% pacjentów.

Nadpotliwość wtórna jest objawem innych chorób lub skutkiem ubocznym stosowania niektórych leków. Wśród chorób powodujących nadpotliwość wtórną znajdują się: nadczynność tarczycy, cukrzyca, choroby neurologiczne (choroba Parkinsona, uszkodzenia rdzenia kręgowego, zespół Freya), choroby tkanki łącznej (reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy), infekcje (HIV, gruźlica, malaria) oraz nowotwory (guz chromochłonny, rak płuca, rozrosty mieloproliferacyjne). Nadpotliwość może także towarzyszyć zaburzeniom psychicznym, takim jak uogólnione zaburzenia lękowe czy fobia społeczna.

Również niektóre leki mogą być powodem nadmiernego pocenia się. Należą do nich m.in. antybiotyki (np. cyprofloksacyna), insulina, leki przeciwdepresyjne (SSRI, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne), leki przeciwpsychotyczne, opioidy czy inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI).

Do innych przyczyn nadpotliwości wtórnej należą stany fizjologiczne, takie jak ciąża, okres okołomenopauzalny oraz przebywanie w wysokiej temperaturze otoczenia. Nadmierne pocenie się może być również skutkiem stosowania substancji psychoaktywnych, takich jak alkohol, amfetamina, kokaina czy heroina.

Nadpotliwość pach

Nadpotliwość pach to problem, który potrafi znacząco wpłynąć na komfort codziennego życia. Objawy zazwyczaj pojawiają się w okresie dojrzewania i mogą utrzymywać się przez całe życie. Pacjenci skarżą się na obfite ilości wodnistego potu, widoczne plamy na ubraniach, a niekiedy także na zmiękczenie i podrażnienie skóry pod pachami.

Nieodpowiednia higiena osobista, noszenie odzieży ze sztucznych materiałów, dieta bogata w ostre przyprawy czy alkohol, a także niektóre choroby mogą nasilać problem nadpotliwości i nieprzyjemnego zapachu. W ciepłych i wilgotnych okolicach pach łatwo namnażają się bakterie, co dodatkowo pogarsza sytuację, nasilając zapach.

Podstawową metodą radzenia sobie z nadpotliwością pach jest stosowanie miejscowych antyperspirantów zawierających związki glinu, które blokują ujścia gruczołów potowych. Regularne stosowanie odpowiednich preparatów, utrzymywanie higieny, noszenie przewiewnych ubrań z naturalnych tkanin oraz unikanie czynników nasilających pocenie (takich jak pikantne potrawy czy alkohol) może przynieść znaczną poprawę.

W przypadkach bardziej nasilonej nadpotliwości stosuje się leczenie doustne lub zabiegi takie jak jonoforeza czy iniekcje toksyny botulinowej. Toksyna botulinowa skutecznie blokuje przewodnictwo nerwowe do gruczołów potowych, zapewniając ulgę nawet na kilka do kilkanastu miesięcy. W wyjątkowych sytuacjach, przy braku efektów innych metod, możliwe jest wykonanie zabiegu sympatektomii, polegającej na przecięciu nerwów odpowiedzialnych za nadmierne pocenie.

Nadpotliwość stóp

Nadpotliwość stóp to częsty problem, który znacząco wpływa na komfort życia. Polega na nadmiernym wydzielaniu potu przez gruczoły potowe na podeszwach stóp – w ilości znacznie większej, niż wynika to z potrzeb organizmu. 

Objawy obejmują obfite pocenie się stóp, często związane z nieprzyjemnym zapachem. Zwiększona wilgotność skóry sprzyja infekcjom, takim jak grzybica stóp (tzw. stopa sportowca), pęcherze czy odparzenia. Czynnikami pogarszającymi stan skóry są niewłaściwa higiena, noszenie ciasnego lub wykonanego ze sztucznych materiałów obuwia, długotrwałe przebywanie w gorącym środowisku oraz intensywna aktywność fizyczna.

Leczenie nadpotliwości stóp obejmuje zarówno metody domowe, jak i specjalistyczne. Podstawą jest codzienna higiena, czyli dokładne mycie, osuszanie stóp i zmiana skarpet na te wykonane z naturalnych tkanin. Zaleca się noszenie przewiewnego obuwia z naturalnych materiałów. Pomocne są antyperspiranty w sprayu lub specjalne talki pochłaniające wilgoć oraz kąpiele stóp z dodatkiem kory dębu, szałwii lub lawendy, które mają działanie ściągające i antybakteryjne. W cięższych przypadkach stosuje się preparaty miejscowe zawierające chlorek glinu lub 2–5% roztwór kwasu taninowego, który tymczasowo zamyka ujścia gruczołów potowych. Skuteczne mogą być także zabiegi jonoforezy – terapii prądem o niskim natężeniu, oraz iniekcje toksyny botulinowej, które czasowo blokują wydzielanie potu.

Jonoforeza a nadpotliwość

Jonoforeza to bezpieczna, nieinwazyjna i skuteczna metoda leczenia nadpotliwości, zwłaszcza dłoni i stóp. Zabieg polega na zanurzeniu kończyn w wodzie, przez którą przepuszczany jest prąd o niskim napięciu. Prąd czasowo hamuje aktywność gruczołów potowych, co prowadzi do zmniejszenia ilości wydzielanego potu.

Podczas zabiegu pacjent zanurza dłonie lub stopy w wodzie na 15–40 minut, a łagodny prąd poprawia przepuszczalność skóry, co pomaga lepiej dostarczać substancje aktywne. W razie potrzeby do zabiegów można włączyć preparaty na nadpotliwość.

Jonoforeza jest dobrze tolerowana, choć może wywołać łagodne działania niepożądane, takie jak mrowienie, pieczenie, rumień czy rzadko powstanie pęcherzyków. Najczęściej przeprowadza się ją 3 razy w tygodniu przez kilka tygodni, a po uzyskaniu poprawy – raz w tygodniu, aby utrzymać efekty. Skuteczność jonoforezy oceniana jest nawet na ponad 80%.

Jonoforezę można łączyć z innymi metodami leczenia, jak stosowanie antyperspirantów lub leków doustnych. Należy pamiętać, że zabieg ten nie jest wskazany dla kobiet w ciąży ani osób z wszczepionym rozrusznikiem serca.

Nadpotliwość twarzy

Nadpotliwość twarzy to uciążliwy problem, który najczęściej obejmuje czoło, nos i górną wargę. Pocenie w tej okolicy często nasila się pod wpływem stresu, emocji oraz nagłych zmian temperatury. Dolegliwość ta może prowadzić do poważnego dyskomfortu, wpływać na pewność siebie oraz utrudniać codzienne funkcjonowanie, zwłaszcza w kontaktach towarzyskich i zawodowych.

Objawy nadpotliwości twarzy to m.in. intensywne poty zalewające twarz i oczy, szybka utrata świeżości cery, nietrwałość makijażu, przetłuszczanie się włosów oraz zwiększone ryzyko trądziku i podrażnień skóry.

Leczenie nadpotliwości twarzy jest trudniejsze niż w innych partiach ciała ze względu na delikatność skóry. Najczęściej stosuje się preparaty miejscowe, a także iniekcje toksyną botulinową, które dają bardzo szybki efekt.

Bibliografia:

• Współczesna dermatologia tom 2. Red. Rudnicka, Lidia; Olszewska, Małgorzata; Rakowska, Adriana; Sar-Pomian, Marta . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2022, 320 s. ISBN 978-83-01-22654-1, doi: https://doi.org/10.53271/2022.034
• Podologia. Red. Klamczyńska, Maria; Ciupińska, Magdalena . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020, 665 s. ISBN 978-83-200-5944-1
• Sazanów-Lubelski, J., Bergler-Czop, B. S., Barasińska, P. & Noga, N. Hyperhidrosis – pathogenesis and treatment methods. Przegl Dermatol 105, 523–533 (2018).
• Sammons, J. E. & Khachemoune, A. Axillary hyperhidrosis: a focused review. J Dermatolog Treat 28, 582–590 (2017).
• Singh, S., Kaur, S. & Wilson, P. Plantar hyperhidrosis: A review of current management. J Dermatolog Treat 27, 556–561 (2016).