Mięśniaki macicy

Mięśniaki macicy – objawy

Mięśniaki macicy dość często rozwijają się bezobjawowo. Jeśli pojawiają się dolegliwości, to jednym z najczęstszych objawów są nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych – obfite, przedłużające się miesiączki (trwające powyżej siedmiu dni), a także krwawienia międzymiesiączkowe. Tego typu zaburzenia mogą prowadzić do niedokrwistości z niedoboru żelaza, co objawia się osłabieniem, zawrotami głowy, bladością skóry, kołataniem serca czy omdleniami. U części kobiet pojawiają się także bóle podbrzusza, uczucie rozpierania lub ciężkości w miednicy oraz dolegliwości bólowe w okolicy lędźwiowej.

Mięśniaki mogą mechanicznie uciskać sąsiednie narządy, co skutkuje objawami ze strony układu moczowego (częstomocz, uczucie parcia na pęcherz, retencja moczu, nykturia, czyli oddawanie moczu w nocy) lub pokarmowego (zaparcia, uczucie niepełnego wypróżnienia, wzdęcia). W niektórych przypadkach kobiety zauważają widoczne powiększenie obwodu brzucha, które może przypominać ciążę. Duże mięśniaki mogą także powodować bolesne stosunki płciowe (dyspareunię) przez nacisk na ściany pochwy i okoliczne struktury.

Istotnym problemem jest również wpływ mięśniaków na płodność. Guzy zlokalizowane wewnątrzmacicznie mogą zaburzać implantację zarodka, co może prowadzić do trudności z zajściem w ciążę lub zwiększać ryzyko poronień i powikłań w trakcie ciąży. Niektóre kobiety mogą doświadczać komplikacji okołoporodowych, takich jak nieprawidłowe ułożenie płodu czy konieczność wykonania cięcia cesarskiego.

Przedłużające się, obfite krwawienia, dolegliwości bólowe czy zaburzenia płodności sprzyjają rozwojowi stanów lękowych i obniżonego nastroju.

Mięśniaki macicy a kawa

Związek między piciem kawy a mięśniakami macicy budzi zainteresowanie, jednak dostępne badania, niestety, nie dają jednoznacznych odpowiedzi. Obecnie nie ma twardych dowodów naukowych potwierdzających, że kawa bezpośrednio powoduje powstawanie lub nasila rozwój mięśniaków. Część badań sugeruje możliwy wpływ spożycia dużych ilości kofeiny – zwłaszcza u młodszych kobiet – na wzrost ryzyka wystąpienia mięśniaków, a z kolei inne analizy całkowicie temu przeczą. Picie kawy w rozsądnych ilościach nie wydaje się bezpośrednio zwiększać ryzyka rozwoju mięśniaków macicy.

Zauważono, że kofeina może wpływać na poziom estrogenów, hormonów kluczowych w rozwoju mięśniaków. W jednym z badań wykazano, że spożycie 200 mg kofeiny dziennie zwiększało poziom estrogenów u Azjatek, natomiast u kobiet rasy kaukaskiej efekt był odwrotny. Jeszcze inne badanie sugerowało, że kofeina, ale ta zawarta w energetykach, może podnosić poziom estrogenów niezależnie od rasy. Jednocześnie wyniki dużych badań populacyjnych, takich jak Black Women’s Health Study czy jedno z badań przekrojowych przeprowadzone we Włoszech, nie wykazały związku między spożyciem kawy a zwiększonym ryzykiem wystąpienia mięśniaków. Jak więc widać – wyniki badań w tym temacie są obecnie sprzeczne i nie do końca jednoznaczne. 

Choć sama kawa w umiarkowanych ilościach nie jest uznawana za czynnik ryzyka, warto mieć na uwadze, że kofeina – szczególnie spożywana w nadmiarze – może wpływać na gospodarkę hormonalną, m.in. poprzez stymulację osi podwzgórze–przysadka–jajniki i podniesienie poziomu prolaktyny. Z tego powodu u kobiet z już zdiagnozowanymi mięśniakami mimo wszystko zaleca się ostrożność i umiarkowane spożycie kawy. W praktyce oznacza to zwykle nie więcej niż jedną lub dwie filiżanki dziennie. Warto też rozważyć zamienniki, np. zieloną herbatę, której ekstrakt wykazuje potencjalne działanie hamujące rozwój mięśniaków.

Mięśniaki macicy po 50. roku życia

Mięśniaki macicy po 50. roku życia to częste zjawisko – szacuje się, że w tej grupie wiekowej mogą występować nawet u około 70% kobiet. Wymagają jednak kontroli u ginekologa, zwłaszcza jeśli powiększają się lub powodują objawy.

W większości przypadków mięśniaki po menopauzie zmniejszają się lub przestają rosnąć z powodu spadku poziomu estrogenów, które odpowiadają za ich rozwój w wieku rozrodczym. Czasem zdarza się jednak, że mięśniaki nie tylko nie zanikają, ale wręcz rosną – taka sytuacja wymaga pilnej diagnostyki, ponieważ wzrost mięśniaka w okresie pomenopauzalnym może być sygnałem innych zmian nowotworowych. 

Objawy mięśniaków po 50. roku życia są podobne do tych obserwowanych u młodszych kobiet, choć rzadziej pojawiają się obfite miesiączki ze względu na wygasanie czynności hormonalnej jajników. Typowe są jednak uczucie ucisku w miednicy, powiększenie obwodu brzucha, zaparcia, częstomocz, a także bóle w dolnej części pleców czy podczas współżycia. Czasem mięśniaki mogą powodować krwawienia z dróg rodnych – w okresie pomenopauzalnym jest to zawsze niepokojący objaw i wymaga pilnej diagnostyki w kierunku zmian przerostowych lub nowotworowych endometrium.

Mięśniaki macicy a wysiłek fizyczny

Aktywność fizyczna w przypadku kobiet z mięśniakami macicy jest nie tylko dozwolona, ale wręcz zalecana – o ile zostanie dostosowana do indywidualnego stanu zdrowia i nasilenia objawów. Regularny, umiarkowany wysiłek fizyczny może przynieść wiele korzyści, takich jak poprawa krążenia czy łagodzenie dolegliwości bólowych.

Najlepsze efekty przynoszą ćwiczenia o niskim stopniu intensywności, takie jak joga, pilates, nordic walking, pływanie czy spokojna gimnastyka. Tego typu aktywności nie przeciążają mięśni dna miednicy, poprawiają pracę mięśni głębokich i wpływają pozytywnie na układ nerwowy oraz układ krążenia. Ćwiczenia pomagają też w redukcji masy ciała, a otyłość jest jednym z czynników ryzyka rozwoju mięśniaków.

W przypadku większych mięśniaków lub objawowych postaci choroby (np. bóle brzucha, parcie na pęcherz, obfite miesiączki) konieczna jest konsultacja z lekarzem lub fizjoterapeutą przed rozpoczęciem ćwiczeń. W niektórych przypadkach wskazane może być ograniczenie niektórych rodzajów aktywności – zwłaszcza tych wiążących się z dużym wysiłkiem, zmianami ciśnienia w jamie brzusznej czy intensywnymi skurczami mięśni brzucha, jak ma to miejsce np. podczas treningu siłowego czy intensywnego fitnessu.

Szczególna ostrożność obowiązuje także po leczeniu. W takich przypadkach do aktywności wraca się stopniowo, zazwyczaj po 6–8 tygodniach i pod okiem specjalisty.

Mięśniaki macicy – operacja

Najczęściej stosowanymi metodami leczenia operacyjnego mięśniaków macicy są histerektomia oraz miomektomia. Jednak coraz częściej dostępne są także metody małoinwazyjne, takie jak embolizacja, które dają szansę na zachowanie macicy. Wybór odpowiedniego leczenia powinien być poprzedzony dokładną diagnostyką i uwzględniać cele życiowe pacjentki.

Miomektomia to operacja polegająca na usunięciu samych mięśniaków z pozostawieniem macicy. Jest to preferowana metoda u kobiet, które planują ciążę. Może być przeprowadzona klasycznie (cięcie przez powłoki brzuszne), laparoskopowo (przez kilka małych nacięć w brzuchu) lub histeroskopowo (przez szyjkę macicy, jeśli mięśniaki znajdują się wewnątrz jamy macicy). Miomektomia pozwala zachować płodność, choć istnieje ryzyko nawrotu zmian.

Histerektomia, czyli usunięcie całej macicy, to najbardziej radykalna metoda leczenia, ale trwale eliminująca problem mięśniaków. Przeprowadzana jest najczęściej u kobiet po menopauzie lub takich, które nie planują już ciąży. W zależności od sytuacji pozostawia się lub usuwa również jajowody i jajniki.

Embolizacja tętnic macicznych to małoinwazyjna alternatywa polegająca na zablokowaniu dopływu krwi do mięśniaka, co prowadzi do zatrzymania jego wzrostu. 

Mięśniaki macicy – wielkość

Wielkość mięśniaków macicy może znacznie się różnić – od drobnych zmian, ledwie widocznych w badaniu obrazowym, po duże guzy osiągające rozmiar grejpfruta, a czasem nawet i większe. Jednak zdecydowana większość mięśniaków to małe zmiany, które nie powodują dolegliwości i często przez długi czas pozostają niewykryte, najmniejsze mięśniaki mają zaledwie kilka milimetrów. Natomiast największe mogą przekraczać 10–15 cm i zajmować znaczną część jamy brzusznej lub miednicy. W skrajnych przypadkach duży mięśniak może zdeformować macicę i sąsiadujące narządy. Jednak sam rozmiar zmiany nie zawsze koreluje z nasileniem objawów, bowiem nawet niewielki mięśniak, jeżeli zlokalizowany jest w newralgicznym miejscu, np. wewnątrz jamy macicy, może je powodować.

Ocena wielkości mięśniaka może odbywać się w badaniu USG lub rezonansie magnetycznym. 

Mięśniaki macicy – co to?

Mięśniaki macicy to łagodne guzy powstające z komórek mięśni gładkich ściany macicy (miometrium). Choć są zmianami nowotworowymi, nie mają charakteru złośliwego – nie dają przerzutów. To jedna z najczęstszych patologii ginekologicznych – szacuje się, że dotyczą od 20 do nawet 70-80% kobiet, w zależności od wieku i pochodzenia etnicznego.

Mięśniaki mają postać twardych, kulistych guzów o zróżnicowanej wielkości – od kilku milimetrów do zmian przekraczających 20 cm, które mogą zdeformować macicę i sąsiadujące narządy. Występują pojedynczo lub w postaci mnogiej. 

Ze względu na umiejscowienie w obrębie macicy wyróżniamy trzy główne typy mięśniaków:

• Mięśniaki śródścienne – rosną w ścianie macicy, mogą powodować obfite miesiączki i krwawienia między cyklami.
• Mięśniaki podśluzówkowe – znajdują się pod błoną śluzową macicy, rosną do jej wnętrza i często prowadzą do obfitych, przedłużających się miesiączek, a także niepłodności i problemów z utrzymaniem ciąży.
• Mięśniaki podsurowicze – zlokalizowane na zewnętrznej powierzchni macicy, mogą wywierać ucisk na pęcherz moczowy czy jelita, powodując częste oddawanie moczu, zaparcia czy uczucie pełności w podbrzuszu.

Z czego „robią się” mięśniaki macicy?

Mięśniaki macicy to łagodne guzy powstające z komórek mięśni gładkich ściany macicy (miometrium). Choć przyczyny ich powstawania nie zostały jednoznacznie ustalone, badania wskazują na udział wielu czynników hormonalnych, genetycznych i środowiskowych w ich rozwoju.

Główną rolę w powstawaniu mięśniaków przypisuje się żeńskim hormonom płciowym – estrogenowi i progesteronowi. Wydaje się, że stymulują one namnażanie komórek i odkładanie się macierzy zewnątrzkomórkowej, co sprzyja wzrostowi guzów. Szczególnie podatne na rozwój mięśniaków są kobiety z nadmiarem estrogenów lub zwiększoną wrażliwością tkanek na ten hormon.

W ostatnich latach coraz więcej uwagi poświęca się roli komórek macierzystych mięśniówki macicy, które pod wpływem mutacji (np. w genie MED12) mogą przekształcać się w komórki inicjujące rozwój guza. 

Do niemodyfikowalnych czynników ryzyka mięśniaków macicy, czyli takich, na które nie mamy żadnego wpływu i nie możemy ich zmienić, należą:

• rasa (mięśniaki macicy są częstsze u kobiet rasy czarnej),
• wiek,
• czynniki genetyczne, występowanie mięśniaków w rodzinie,
• wczesna menarche (pierwsza miesiączka przed 12. rokiem życia),
• późna ostatnia miesiączka.

Ponadto, naukowcy przypuszczają, że kontakt z niektórymi substancjami zaburzającymi gospodarkę hormonalną, takimi jak bisfenol A (BPA) czy dietylostilbestrol, jeszcze w życiu płodowym, może wpłynąć na rozwój komórek w macicy. A to może sprawić, że w dorosłym życiu komórki te będą bardziej podatne na tworzenie się guzów.

Z kolei modyfikowalne czynniki ryzyka to m.in. otyłość i nadciśnienie tętnicze, dieta bogata w czerwone mięso i uboga w warzywa, wysokie spożycie alkoholu oraz brak ciąż.

Czy mięśniaki macicy bolą?

Mięśniaki mogą, ale nie muszą boleć. Wszystko zależy od ich wielkości, liczby, lokalizacji oraz indywidualnej wrażliwości organizmu. U wielu kobiet są wręcz bezobjawowe – zmiany są zazwyczaj niewielkie i wykrywane przypadkowo podczas badań ginekologicznych. Jednak w przypadku większych lub niekorzystnie umiejscowionych guzów, mogą pojawić się ból i dyskomfort.

Ból najczęściej lokalizuje się w dolnej części brzucha lub pleców i ma przewlekły charakter. Wynika z ucisku mięśniaków na sąsiadujące nerwy, mięśnie i narządy wewnętrzne. Rosnące guzy mogą też wywoływać uczucie pełności w jamie brzusznej oraz ucisk w miednicy – objawy często porównywane do wczesnej ciąży.

Ponadto, mięśniaki macicy mogą nasilać bóle menstruacyjne. Niektóre kobiety odczuwają ból podczas współżycia (dyspareunia), zwłaszcza przy dużych mięśniakach zlokalizowanych w pobliżu szyjki macicy.

Mięśniaki macicy – kiedy konieczna jest operacja?

Decyzję o operacji mięśniaków macicy zawsze podejmuje lekarz ginekolog, biorąc pod uwagę objawy, lokalizację i wielkość zmian, wiek pacjentki, plany prokreacyjne oraz skuteczność dotychczasowego leczenia. 

Najczęstsze ze wskazań do leczenia operacyjnego mięśniaków macicy to:

• Obfite i przedłużające się krwawienia miesiączkowe, które nie ustępują po leczeniu farmakologicznym i prowadzą do anemii lub pogarszają jakość życia.
• Bóle i uczucie ucisku w miednicy, zwłaszcza gdy mięśniaki są duże i wywierają nacisk na pęcherz moczowy, jelita lub nerwy.
• Bolesne stosunki płciowe oraz przewlekły dyskomfort w podbrzuszu.
• Trudności z zajściem w ciążę lub jej utrzymaniem – szczególnie gdy mięśniaki deformują jamę macicy, utrudniają implantację zarodka lub blokują ujścia jajowodów.
• Szybki wzrost mięśniaków, który może budzić podejrzenie innej zmiany nowotworowej.
• Planowanie ciąży, gdy mięśniaki mogą utrudnić jej przebieg lub prowadzić do poronień i powikłań położniczych.

Co na mięśniaki macicy?

Leczenie mięśniaków macicy zależy przede wszystkim od nasilenia objawów, lokalizacji i wielkości guzów, wieku kobiety oraz jej planów dotyczących macierzyństwa. U pacjentek, które nie odczuwają żadnych dolegliwości, wystarczy regularna kontrola ginekologiczna i kontrolowanie zmian w badaniu USG. Natomiast w przypadkach, gdy mięśniaki wywołują obfite i długotrwałe krwawienia miesiączkowe, ból w podbrzuszu, ucisk na sąsiednie narządy, a także trudności z zajściem w ciążę lub jej utrzymaniem, konieczne jest wdrożenie odpowiedniej terapii.

Lekarz może zaproponować leczenie farmakologiczne, które ma na celu złagodzenie objawów – ograniczenie krwawień oraz zmniejszenie bólu miesiączkowego. Jeśli mięśniaki prowadzą do niedokrwistości z niedoboru żelaza, co zdarza się często w przypadku obfitych miesiączek, zaleci także suplementację żelaza i witamin wspomagających jego wchłanianie. 

Gdy leczenie farmakologiczne nie przynosi oczekiwanej poprawy, rozważa się interwencje zabiegowe lub chirurgiczne. Jednym z najczęściej wykonywanych zabiegów jest miomektomia, czyli chirurgiczne usunięcie mięśniaków z zachowaniem macicy. Ta metoda jest szczególnie zalecana kobietom planującym ciążę. Zabieg można przeprowadzić klasycznie, laparoskopowo lub histeroskopowo – w zależności od wielkości i lokalizacji zmian. Inną opcją jest embolizacja tętnic macicznych, polegająca na zablokowaniu dopływu krwi do mięśniaków, co prowadzi do ich stopniowego zmniejszenia. Zabieg ten nie wymaga otwartej operacji. W najcięższych przypadkach, gdy mięśniaki są bardzo duże, rosną szybko lub powodują poważne komplikacje, konieczne może być całkowite usunięcie macicy, czyli histerektomia. Jest to jedyna metoda gwarantująca trwałe pozbycie się problemu, jednak wiąże się z bezpowrotną utratą płodności.

Czy mięśniaki macicy są groźne?

Mięśniaki macicy to łagodne guzy zbudowane z komórek mięśni gładkich ściany macicy. Choć są zmianami nowotworowymi, nie mają złośliwego charakteru i nie dają przerzutów. Ryzyko, że zmiana uznana w badaniu ultrasonograficznym za mięśniaka okaże się rakiem, jest bardzo niskie – według badań mniej niż 0,5-1% takich przypadków to rzeczywiście mięsaki macicy, czyli złośliwe guzy. Statystyki wskazują, że mięsak najczęściej pojawia się u pacjentek po menopauzie.

Choć same mięśniaki rzadko stanowią zagrożenie dla życia, mogą znacząco obniżać komfort życia. Duże lub liczne zmiany mogą powodować obfite i bolesne miesiączki, ucisk na pęcherz lub jelita, bóle krzyża, trudności z zajściem w ciążę, a także bolesne stosunki seksualne. W skrajnych przypadkach ich obecność prowadzi do anemii oraz ograniczeń w codziennym funkcjonowaniu.

Niepokój powinny budzić gwałtowne zmiany w wielkości guza oraz pojawienie się nowych objawów – może to bowiem sugerować, choć rzadko, inny charakter guza.

Jak wyglądają mięśniaki macicy?

Mięśniaki macicy to łagodne guzy o kulistym kształcie i zwartej, zwykle twardszej konsystencji. Zwykle występują w grupach, choć mogą też pojawiać się pojedynczo. Ich wielkość jest zróżnicowana – od małych zmian, wielkości ziarenka grochu, po duże guzy przekraczające 20 cm średnicy, które mogą zniekształcać macicę i znacząco ją powiększać. Zdarza się, że ich rozmiar jest większy niż sama macica, a kobieta z dużym mięśniakiem wygląda, jakby była w ciąży.

Mięśniaki klasyfikuje się według ich lokalizacji w obrębie macicy. Mięśniaki śródścienne rozwijają się w ścianie macicy. Mięśniaki podśluzówkowe rosną do wnętrza macicy, pod błoną śluzową. Natomiast mięśniaki podsurowicze rosną na zewnątrz macicy, w kierunku jamy brzusznej.

Bibliografia:

• Położnictwo i ginekologia Tom 1-2. Red. Bręborowicz, Grzegorz H. . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020, 1268 s. ISBN 978-83-200-6229-8
• Yang, Q. et al. Comprehensive Review of Uterine Fibroids: Developmental Origin, Pathogenesis, and Treatment. Endocrine Reviews 43, 678–719 (2022).
• E, G., S, A.-S. & Ee, M. Epidemiology and management of uterine fibroids. International journal of gynaecology and obstetrics: the official organ of the International Federation of Gynaecology and Obstetrics 149, (2020).
• A, T. et al. Uterine Fibroids and Diet. International journal of environmental research and public health 18, (2021).