Opryszczka narządów płciowych – rodzaje, objawy, leczenie

Choroby narządów płciowych wciąż są uważane za tematy tabu i należą do tych wstydliwych. Ludzie bardzo mało o nich mówią, lecz powinni mieć wiedzę z takiego zakresu, przede wszystkim pod względem profilaktyki i co może do takich chorób doprowadzić. Jedną z nich jest dość popularna opryszczka narządów płciowych. Jak się ona objawia, ile trwa leczenie i jak ją rozpoznać? O tym poniżej w artykule.

Czym jest opryszczka narządów płciowych?

Opryszczka narządów płciowych jest chorobą zakaźną, za której powstanie odpowiedzialny jest wirus opryszczki pospolitej. Należy on do wirusów z rodziny Herpesviridae. Dzielą się one na różne, poszczególne typy wirusa HSV, czyli wirusa opryszczki. Najczęściej spotykanymi przy opryszczce genitaliów są dwa typy, mianowicie typu 1 i typu 2, analogicznie nazwane wirusem HSV-1 oraz HSV-2. Przy pierwszym zakażeniu ryzyko zarażenia się konkretnym typem utrzymuje się na podobnym poziomie, a różnice są nieznaczne.

Wirus HSV należy do wirusów neurotropowych, oznacza to, że dotyka nerwów, a w tym przypadku nerwów czuciowych. Dzięki nim dostaje się do grzbietowych zwojów nerwowych rdzenia i tam pozostaje już. Najczęściej w tej lokalizacji wirus przebywa w stanie uśpienia nawet do końca życia człowieka, tym samym nie dając żadnych objawów, przez co człowiek staje się jego nosicielem.

Jak dochodzi do zakażenia i jakie są przyczyny opryszczki narządów płciowych?

Opryszczką narządów płciowych można się zarazić najczęściej przy kontaktach seksualnych, gdyż sam wirus HSV przenoszony jest głównie właśnie drogą płciową. Udowodniono, że dostaje się przez błony śluzowe, a także skórę, zwłaszcza w miejscach zranień. Osoby zakażone skarżą się na znacznie pogorszone samopoczucie, spowodowane przede wszystkim silnym bólem krocza, który towarzyszy zakażeniu. Zdarza się u niektórych pacjentów, że choroba wpływa na ich kontakty społeczne i zmienia je na gorsze.

Według naukowców jest kilka konkretnych kwestii przez, które ryzyko zakażenia jest dość duże. Jest to między innymi:

• nowi partnerzy seksualni,
• kontakt seksualny z osobą chorą na opryszczkę genitaliów,
• skaleczona skóra w okolicy miejsc intymnych,
• wcześniejsze zakażenie z przebiegiem bezobjawowym lub z objawami, gdzie dochodzi do kolejnych nawrotów choroby,
• w przypadku płodu czy noworodków zakażenie wynika z zarażenia się od chorej mamy w okresie okołoporodowym.

Mnóstwo pacjentów jest pewnych, że skoro objawy całkowicie zostały zlikwidowane to już nie zarażają. Niestety często tak nie jest, więc każdą kolejną aktywność seksualną oraz kwestię zarażania należy uzgodnić z lekarzem, wykonując odpowiednie badania. Nieraz mimo opryszczki nie dających żadnych objawów lub przy uśpieniu choroby, aktywne wirusy z organizmu i tak są wydalane z różnych miejsc, jak cewka moczowa, szyjka macicy, odbyt czy odbytnica. Co w efekcie może skutkować zakażeniem u kolejnych osób.

Epidemiologia w przypadku opryszczki narządów płciowych

Trudno jest określić, u jak wielu osób aktualnie występuje zakażenie wirusem opryszki pospolitej, gdyż nie każda chora osoba, zgłasza się do lekarza czy informuje o tym swoich partnerów seksualnych.

Według przeprowadzonych badań i statystyki w USA szacuje się, że rocznie w tym regionie przybywa od 500 000 do 1 000 000 nowych zakażeń HSV. Dodatkowo HSV-1 pojawia się u 1,6 na 100 osób, natomiast HSV-2 u 5,2 na 100 osób, co pokazuje, że to jednak HSV-2 występuje częściej. Ma to związek z faktem, że po HSV-1 nawroty choroby występują dość rzadko, czego nie można powiedzieć przy zakażeniem HSV-2, gdzie występuje nawet 4-krotnie większe ryzyko pojawienia się nawrotów.

Istotną informacją jest zbadanie jak często zarażenie dotyka noworodków, które mogą zarazić się od chorej mamy podczas porodu. Badania mówią, iż jest to w USA 700-1000 wśród dzieci urodzonych przez chore kobiety.

Rodzaje opryszczki narządów płciowych

Opryszczka genitaliów, jak wiele chorób dzieli się na różne rodzaje. Są one uzależnione od wielu czynników czy różnych okresów samej jednostki chorobowej. Wśród zakażeń HSV wyróżnia się cztery rodzaje.

Pierwotna opryszczka narządów płciowych

Ten rodzaj jest typowym pierwszym stadium choroby, jako pierwszy kontakt organizmu z wirusem HSV. W badaniach nawet nie ma obecnych przeciwciał, które mogłyby informować o zakażeniu, dając istotną informację, że jest pierwszorazowe zarażenie. Najczęściej na tym etapie nie występują żadne objawy, które powinni zaniepokoić chorego. Z tego względu często pacjenci nie wiedzą, że są chorzy.

Ciężka pierwotna opryszczka narządów płciowych

Ten rodzaj jest podobny do poprzedniego. Również występuje na początku z tą różnicą, że chory jest świadomy problemu, gdyż pojawią się ciężkie symptomy, które utrudniają codzienne funkcjonowanie. Pacjenci skarżą się na silny ból krocza, co daje problemy w załatwianiem potrzeb fizjologicznych.

Nawrotowa opryszczka narządów płciowych

Ten rodzaj występuje zawsze po jednym z poprzednich, zazwyczaj po okresach uśpienia infekcji, gdy pacjent ma nadzieję, że już jest wyleczony oraz najczęściej przy zakażeniu typem HSV-2. Następuje nawrót objawów lub ich pierwsze pojawienie się, natomiast w badaniach z krwi występują już przeciwciała świadczące o dłuższym przebywaniu wirusa w organizmie. Nawrotową opryszczkę dzieli się na dwa rodzaje, co jest ważne do ustalenia konkretnego leczenia. Mianowicie:

• opryszczka nawrotowa z maksymalnie 6 epizodami nawrotów na rok,
• opryszczka nawrotowa z więcej niż 6 nawrotami infekcji w roku.

Wrodzona opryszczka narządów płciowych

Pomimo, że opryszczka należy do chorób zakaźnych w głównej mierze przenoszonych płciowo to zarażone kobiety w ciąży mogą przenieść infekcję na płód przez łożysko czy nowo narodzone dziecko w okresie okołoporodowym. Ten typ opryszczki występuje zdecydowanie rzadko, to jednak w przypadku jego ukazania ma ciężki przebieg. U prawie wszystkich dzieci diagnozuje się zmiany neurologiczne dodatkowo mogą wystąpić powikłania, które nieraz prowadzą do śmierci noworodka czy jeszcze płodu.

Jakie są objawy zakażeniem opryszczką narządów płciowych?

Zakażenie wirusem opryszczki narządów płciowych u około 80% wszystkich zarażonych przypadków występuje całkowicie bezobjawowo, przez co pacjenci nieraz nie są świadomi swojej choroby. Jednakże jest część osób, u których symptomy występują pierwotnie czy jako nawrót infekcji. Do najczęstszych zalicza się:

• wydzielinę z pochwy,
• wydzielinę z cewki moczowej,
• dyzurię, czyli charakterystyczne oddawanie moczu przerywanym strumieniem lub kroplami, co jest uciążliwe dla pacjentów,
• bolesne owrzodzenia i pęcherze na zewnętrznych częściach narządów,
• zapalenie węzłów chłonnych w pachwinach pojawiające się najczęściej obustronnie,
• zmiany owrzodzeniowe na twarzy oraz w jamie ustnej.

Warto dodać, że oprócz powyżej wymienionych objawów przy infekcjach pierwotnych mogą wystąpić symptomy ogólnoustrojowe. Najczęściej jest to wysoka gorączka oraz silne bóle mięśni, mylone nieraz z grypą czy przeziębieniem. Przy nawrotach objawów wirusa HSV gorączka czy bóle mięśni występują znacznie rzadziej niż występujące pierwotnie. Istotnym jest zaznaczyć, że pacjenci, którzy są dodatkowo nosicielami HIV przechodzą opryszczkę narządów płciowych znacznie gorzej oraz z cięższymi symptomami niż inne osoby nie będące nosicielami wirusa HIV.

Jak zdiagnozować opryszczkę narządów płciowych?

W przypadku, gdy pojawią się niektóre z powyższych objawów, a zwłaszcza większość z nich należy udać się niezwłocznie do lekarza rodzinnego. Tak samo wygląda sytuacja, gdy po kontakcie seksualnym z partnerem dowiaduje się o infekcji partnera i jest podejrzenie zakażenia się opryszczką. Lekarz POZ po wstępnym wywiadzie pokieruje pacjenta, wystawiając mu skierowanie do specjalisty. Diagnostyką oraz leczeniem chorób przenoszonych drogą płciową zajmuje się kilka medyków. Jest to przede wszystkim dermatolog, gdzie każdy z tych specjalistów powinien być również wenerologiem. Dodatkowo można się udać do ginekologa, seksuologa czy androloga.

Odpowiedni specjalista przeprowadzi znacznie dokładniejszy wywiad niż lekarz pierwszego kontaktu i przeprowadzi całą serię badań. Jest to szczególnie ważne w przypadku, gdy kobieta planuje zajście w ciążę lub już w niej jest. Do rozpoznania opryszczki narządów płciowych oprócz wywiadu i obejrzenia zmian u pacjenta potrzebne jest wykonanie kilku prostych badań. Za pomocą ich można określić z jaką dokładnie chorobą ma się do czynienia oraz wprowadzić odpowiednią terapię leczniczą.

Podstawowym badaniem rozpoznawczym choroby przenoszone drogą płciową jest wykonanie metody reakcji łańcuchowej polimerazy, w skrócie nazywanym PCR. Polega na pobraniu materiału DNA od pacjenta do próbki. Następnie w warunkach laboratoryjnych wielokrotnie oziębiana i podgrzewana. Ma to na celu powielanie fragmentów DNA, po których można określić zakażenie wirusem HSV opryszczki. Metoda ta jest powszechnie stosowana w diagnozowaniu opryszczki genitaliów. Z zalet jej można wymienić, że jest szybkim badaniem i należycie dokładnym, aby móc potwierdzić podejrzenia i nie jest droga w wykonaniu.

Do jeszcze nie tak dawna stosowało się również hodowle komórkowe, gdzie izolowało się wirusa HSV. Efekt bardzo podobny, jak w badaniu PCR, jednakże całkowicie się od niego odchodzi. Ma to związek z wadami tego badania. Również jest dokładne, lecz znacznie droższe i zajmuje zdecydowanie więcej czasu niż przy metodzie reakcji łańcuchowej polimerazy (PCR).

Istotnie ważne w diagnostyce opryszczki narządów płciowych jest wykonanie badań serologicznych. Nie stosuje się ich przesiewowo dla wszystkich. Jednakże u każdej kobiety w ciąży z podejrzeniem zakażenia jest to obowiązkowa czynność. Badanie polega na pobraniu krwi od osoby u której podejrzewa się wirus HSV. Następnie w warunkach laboratoryjnych do badań wykorzystuje się surowicę. Poddaje się ja testom serologicznym opartych na glikoproteinie G. Jest to istotne, gdyż dzięki temu ocenia się czy w organizmie występują już przeciwciała opryszczki genitaliów. Daje to informację o wcześniejszym już zakażeniu i najprawdopodobniej nawrotach choroby.

Jak leczyć opryszczkę narządów płciowych?

Leczenie wirusa HSV, który jest powodem powstania opryszczki narządów płciowych nie jest skomplikowane lecz może być długotrwałe. Wyróżnia się dwa rodzaje terapii, gdzie pacjent ma całkowity wybór, którą z nich woli zastosować. Jest to:

• leczenie następujące tylko w chwilach ukazania się objawów,
• leczenie ciągłe, nawet gdy opryszczka jest w stanie uśpienia.

Wybór terapii przez pacjenta daje inne możliwości oraz co najważniejsze wybranie dogodniejszego i lepszego leczenia przez samego pacjenta, według jego preferencji.

Do ogólnych zaleceń praktycznie dla każdego pacjenta do stosowania są kąpiele w roztworze soli, maście mające na celu znieczulać miesjcowo, np. z lidokainą oraz leki przeciwbólowe. Do tych ostatnich należy stosowanie paracetamolu, ibuprofenu, tramadolu, diklofenaku czy metamizolu. Takie postępowanie terapii objawowej ma w głównej mierze uśmierzyć ból, przynieść ulgę pacjentowi i poprawić jego samopoczucie.

Leczenie opryszczki narządów płciowych wymaga również zastosowania działań przeciwwirusowych, gdyż sama terapia objawowa pomoże na symptomy, lecz nie wyleczyłaby przyczyny dolegliwości. Leczenie przeciwwirusowe zaleca się zastosować w ciągu maksymalnie pierwszych pięciu dni od zachorowania lub pojawienia się pierwszych zmian.

Z opryszczką świetnie sobie radzą niektóre farmaceutyki. Należy do nich acyklowir, walacyklowir czy famcyklowir. Preparaty mają najlepsze działanie w stosowaniu doustnym w porównaniu z tymi miejscowymi. Sama terapia farmakologiczna najczęściej trwa od około 5 do 10 dni, w zależności od szybkości gojenia się zmian oraz zmniejszania dolegliwości bólowych. W przypadku osób uczulonych na któryś z powyższych leków stosuje się zamiennik, jakim jest foskarnet, jednakże tutaj czas leczenia wydłuża się do 20 dni. Natomiast w opryszczce nawracającej terapia wydłuża się nawet do 6 miesięcy jej trwania.

Czynności lecznicze w przypadku opryszczki narządów płciowych polegają na jednoczesnym stosowaniu leków przeciwbólowych z przeciwwirusowymi. W większości przypadków takie działania są wystarczające, aby pacjent mógł dojść do zdrowia. Jednakże warto wspomnieć o rzadkich sytuacjach w których tak prowadzone leczenie nie pomaga lub wystąpiło dodatkowo zatrzymanie moczu. W takich przypadkach chorego należy niezwłocznie umieścić w szpitalu, gdzie leczenie będzie prowadzone dożylnie, a do tego stosuje się cewnikowanie w celu ujścia moczu.

W przypadku, gdy chora kobieta jest w ciąży należy podjąć dodatkowe kroki oprócz leczenie antywirusowego. W takiej sytuacji pacjentka musi być pod kontrolą lekarzy dla dobra zdrowia dziecka. Natomiast podczas porodu, aby uchronić dziecko przed wrodzoną opryszczką stosuje się czynności antyseptyczne, a także wykonuje cięcie cesarskie.

Czy opryszczkę narządów płciowych można wyleczyć?

Opryszczkę narządów płciowych pierwotną, nawrotową oraz wrodzoną da się wyleczyć, lecz należy uzbroić się w cierpliwość. U niektórych pacjentów, zwłaszcza tych zakażonych HSV-1 wystarcza jednorazowa terapia, jednakże chorzy na HSV-2 powinni mieć świadomość, że ten typ wirusa lubi nawracać. W takich chwilach leczenie może znacznie się wydłużyć. Kluczem do powodzenia w leczeniu jest przede wszystkim stosowanie się do wszystkich zaleceń lekarza prowadzącego, a także regularne wykonywanie badań kontrolnych i obserwacja organizmu.

Jakie są powikłania w opryszczce narządów płciowych?

Opryszczka genitaliów podobnie, jak inne choroby przenoszone płciowo może dawać różne powikłania. Są one wynikiem różnych kwestii. Zarówno zbyt późnej diagnozy, leczenia czy niestosowania się do zaleceń lekarzy, a także samego charakteru przebiegu choroby.

Do najczęściej rozpoznawanych powikłań wirusa HSV zalicza się:

• oporność na acyklowir, wymagające zmiany leczenia;
• neuropatia autonomiczna, która może doprowadzić do zatrzymania się moczu;
• aseptyczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;
• przenoszenie się wirusa na inne części ciała, głównie na uda i palce rąk;

Dodatkowo w przypadku kobiet  zarażonych wirusem HSV we wczesnej ciąży powoduje 3-krotny wzrost  liczby poronień, porodu przedwczesnego, infekcji noworodka, opóźnienie wzrostu płodu czy obumarcia płodu. Natomiast u noworodków urodzonych przez chore mamy, u których wystąpiła wrodzona opryszczka może dojść do sepsy w okresie okołoporodowym, co może być szczególnie niebezpieczne dla nowo narodzonego dziecka.

Profilaktyka w opryszczce narządów płciowych

W zarażeniu się opryszczką genitaliów oprócz samego leczenia ważnym jest stosowanie działań profilaktycznych. Mają one na celu uniknąć zarażenia kolejnych osób, a także dać możliwość szybszego wyleczenia. Pacjentom z wirusem HSV zaleca się:

• Regularnie stosować leki zalecone przez specjalistów.
• W kontaktach seksualnych używać prezerwatyw, jednakże koniecznym jest zaznaczyć, że nie dają one 100 % bezpieczeństwa przed rozsiewaniem się wirusa.
• Powstrzymywać się od kontaktów seksualnych w trakcie trwania choroby, jej nawrotów i symptomów, które zwiastują jej kolejne nadejście.
• Powiadomić partnera o chorobie, gdyż u niego też warto zastosować leczenie.

Bibliografia:

• “Ginekologia. Diagnostyka różnicowa i terapia”, T. Fehm, W. Janni, E. Stickeler, C.B. Tempfer, wyd. Edra Urban & Partner, Wrocław 2021
• “Ginekologia kliniczna tom 1”, E. J. Bieber, J. S. Sanfilippo, I. R. Horowitz, wyd. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2009
• “Ginekologia. Algorytmy oparte na dowodach naukowych” J. Pundir, A. Coomarasamy, wyd. Medipage, Warszawa 2019
• “Interna Szczeklika 2021/22” mały podręcznik; wyd. Medycyna Praktyczna