Mianem wodniaka jądra określa się stan nieprawidłowego nagromadzenia płynu surowiczego w obrębie osłonki pochwowej otaczającej jądro. To sprężysta struktura, która powoduje bezbolesne powiększenie moszny. Wodniak jądra jest powszechny u noworodków, jednak może wystąpić w każdym wieku. W niniejszym artykule omówimy przyczyny ich występowania oraz przyjrzymy się temu, jakie mogą dawać objawy. Opowiemy, co należy robić w przypadku ich wykrycia oraz odpowiemy na pytanie, czy są groźne.
Czym jest wodniak jądra?
Spis treści:
Wodniak jądra (łac. hydrocele testis) to określenie na nieprawidłowe nagromadzenie płynu surowiczego w obrębie osłonki pochwowej, która otacza jądro (wyrostka pochwowego otrzewnej). Jego nazwa pochodzi od greckich słów: hydros (czyli woda) oraz kele (czyli masa). Jest sprężystą, bezbolesną strukturą, powodującą powiększenie moszny.
Wodniaki jądra stanowią najczęstszą przyczynę bezbolesnego powiększenia moszny u mężczyzn.
U kogo występują wodniaki jądra?
Wodniaki jądra są bardzo często spotykane u noworodków. Szacuje się, że mogą występować nawet u 58% noworodków płci męskiej. Zwykle ustępują samoistnie w pierwszych dwóch latach życia dziecka.
Wodniaki mogą występować również u starszych dzieci, nastolatków oraz u dorosłych mężczyzn.
Wodniak jądra – przyczyny występowania
Wodniak jądra powstaje w wyniku nadmiernego gromadzenia się płynu surowiczego w obrębie wyrostka pochwowego otrzewnej między dwiema warstwami osłonki oraz nieprawidłowego wchłaniania płynu przez osłonkę jądra. Następują zaburzenia równowagi między gromadzeniem, a wchłanianiem płynu.
Wodniaki jądra dzieli się na wodniaki wrodzone (zwane również komunikującymi), diagnozowane bezpośrednio po urodzeniu oraz wodniaki nabyte (znane także jako niekomunikujące), występujące zwykle u nastolatków i dorosłych mężczyzn.
Wodniak jądra wrodzony (komunikujący)
Wodniaki wrodzone powstają w wyniku niezarośnięcia wyrostka pochwowego. Jama otrzewna ma wówczas ciągłą łączność z workiem mosznowym. Drożny wyrostek jest w tym przypadku na tyle wąski, że nie doprowadzi do powstania przepukliny. Nadal jest jednak sporo miejsca na to, by płyn mógł spływać w dół i gromadzić się wokół jądra w obrębie osłonki pochwowej.
Wodniaki wrodzone spotyka się u noworodków i niemowląt. Mogą pojawić się również u nastolatków, u których przetrwały wyrostek pochwowy pozostawał niemy aż do okresu dojrzewania, jest to jednak rzadko spotykana sytuacja.
Wodniaki komunikujące charakteryzują się tym, że ilość płynu w nich zawarta jest zmienna w ciągu dnia oraz zależna od pozycji ciała. W godzinach porannych są najczęściej niewidoczne, zwiększając swą objętość pod wieczór. Mogą zwiększać swój rozmiar także podczas wykonywania próby Valsalvy. Zmniejszają się po przyjęciu pozycji leżącej. Przyczyną tego zjawiska jest obecność połączenia worka mosznowego z jamą otrzewnej.
Wodniak jądra nabyty (niekomunikujący)
Wodniaki nabyte powstają w wyniku urazów jąder, chorób nowotworowych, zapaleń jądra i najądrza, a także w reakcji na skręt jądra. Zabiegi chirurgiczne w okolicy moszny, takie jak operacje żylaków powrózka nasiennego czy przepukliny pachwinowej mogą czasami prowadzić do powstania wodniaka jądra jako powikłania pooperacyjnego. Zdarzają się także przypadki idiopatyczne, czyli takie, których przyczyna nie jest jasno określona.
Wodniaki niekomunikujące nie mają połączenia z jamą otrzewnej i – w przeciwieństwie do wodniaków komunikujących – ich rozmiary są stałe i nie zmieniają się w ciągu dnia.
Jak wygląda wodniak jądra?
Wizualnie wodniak jądra u dziecka, nastolatka czy dorosłego mężczyzny prezentuje się jako jedno- lub obustronne powiększenie moszny. Ma postać miękkiego, sprężystego guzka o gładkiej powierzchni. Jest łatwo wyczuwalny podczas badania palpacyjnego moszny.
Wodniaki mogą mieć różne rozmiary – od niewielkich guzków, aż po znacznie większe, masywne postaci. W większości przypadków nie powodują bólu ani dyskomfortu.
Przy podświetlaniu moszny latarką płyn z wodniaka dobrze się prześwieca. Można wówczas zaobserwować przejrzystą zawartość, przez którą dobrze przechodzi światło, co stanowi cenną wskazówkę przy odróżnianiu wodniaka od innych zmian w mosznie, takich jak krwiaki, zwapnienia czy lite masy.
Często można zaobserwować powiększanie się moszny w ciągu dnia po okresach pionizacji dziecka. W nocy, w pozycji leżącej wodniaki zmniejszają się i nad ranem przestają być widoczne.
Jakie objawy daje wodniak jądra?
Najczęstszym objawem wodniaka jądra jest bezbolesne powiększenie moszny, które może wystąpić po jednej lub obu stronach. Małe wodniaki mogą być całkowicie niewidoczne i bezobjawowe.
Wodniaki jądra zazwyczaj nie powodują żadnych innych dolegliwości poza powiększeniem moszny. Dopiero, gdy osiągają większe rozmiary, mogą zacząć powodować dyskomfort, dolegliwości bólowe i uczucie ciężkości w mosznie. Masywne wodniaki mogą powodować problemy z poruszaniem się i uprawianiem sportu.
Dolegliwości bólowe mogą również wskazywać na podłoże zapalne lub skręt jądra, zwłaszcza w sytuacji, gdy wodniak pojawił się nagle. Często objawia się to znaczną tkliwością oraz występowaniem tzw. „ostrej moszny”. Ostra moszna jest zespołem objawów, takich jak obrzęk, zaczerwienienie i silny ból w obrębie worka mosznowego.
Wodniaki jądra nie powodują problemów w oddawaniu moczu.
Wodniak jądra u niemowlaka – co robić?
Wodniaki jądra, choć często zdarzają się u niemowląt, mogą zaniepokoić rodziców. Od razu uspokajamy, że w większości przypadków nie stanowią poważnego problemu zdrowotnego i zazwyczaj nie są stanem wymagającym natychmiastowego leczenia.
W większości przypadków nie sprawiają dzieciom ani bólu, ani dyskomfortu.
Większość wodniaków jądra u niemowląt zanika samoistnie w ciągu pierwszych 12-18 miesiącach życia dziecka w miarę obliteracji (czyli zarastania) wyrostka pochwowego otrzewnej. Z tego powodu leczenie zwykle nie jest konieczne. Wystarczą wówczas regularne kontrole u pediatry oraz obserwacja moszny dziecka. Jakiekolwiek zmiany w rozmiarze wodniaka bądź pojawienie się innych, nowych objawów oraz wątpliwości konsultuj z lekarzem.
Diagnostyka wodniaka jądra
W przypadku zauważenia powiększenia moszny u dorosłego należy udać się do lekarza, najlepiej urologa, czyli specjalisty w zakresie diagnostyki i leczenia schorzeń związanych z układem moczowo-płciowym.
Jeśli problem doskwiera niemowlęciu, warto najpierw skonsultować się z pediatrą. Gdy wodniak jądra utrzymuje się powyżej drugiego roku życia, należy poradzić się chirurga lub urologa dziecięcego.
Diagnostyka wodniaka jądra opiera się na przeprowadzeniu wywiadu z pacjentem, badaniu fizykalnym oraz ewentualnych badaniach dodatkowych, takich jak badanie ultrasonograficzne, aby potwierdzić diagnozę, bądź wykluczyć inne schorzenia. Czasem wykorzystuje się próbę transluminacji.
Podstawą diagnozowania wodniaka jądra jest badanie palpacyjne, podczas którego bez problemu można wyczuć charakterystyczną strukturę wodniaka w mosznie.
Próba transluminacji to badanie, które pomaga w rozróżnieniu, czy w obrębie jądra mamy do czynienia ze zmianą litą, czy płynową. Polega na podświetleniu silnym światłem obszaru moszny. Jeśli zmiana jest płynowa, tak jak w przypadku wodniaka jądra, światło będzie przechodzić przez mosznę. Można wówczas zauważyć przejrzystą zawartość, wynikającą z nadmiernej ilości płynu w worku mosznowym. Z kolei zmiana lita, np. guz, krwiak, przepuklina czy zwapnienia zablokują światło i nie będzie ono przeświecać.
Badanie ultrasonograficzne moszny pozwala na ostateczne potwierdzenie diagnozy.
Diagnostyka różnicowa wodniaka jądra obejmuje m.in. takie jednostki jak: przepuklina pachwinowa, torbiel najądrza, spermatocele, guz jądra czy żylaki powrózka nasiennego.
Leczenie wodniaka jądra
Leczenie wodniaka jądra zależy od wieku pacjenta, wielkości i rodzaju wodniaka oraz obecności ewentualnych powikłań.
Podstawą leczenia wodniaków jądra u niemowląt jest postawa wyczekująca i obserwacja, a u dzieci powyżej drugiego roku życia, nastolatków oraz u dorosłych mężczyzn zwykle zabieg operacyjny.
Celem zabiegu operacyjnego jest usunięcie nadmiaru płynu i zapobieganie jego ponownemu gromadzeniu się.
Leczenie wodniaka jądra u dzieci
Większość przypadków wodniaków jąder występujących u dzieci nie jest powodem do zmartwień i nie wymaga specjalnego leczenia, ponieważ mają tendencję do samoistnego ustępowania w ciągu pierwszych dwóch lat życia dziecka. U niemowląt zalecana jest obserwacja przez kilka kolejnych miesięcy.
Jedynie duże wodniaki, które wykazują progresję w okresie obserwacji lub powodują dodatkowe objawy (takie jak ból i dyskomfort), mogą być wskazaniem do podjęcia decyzji o wcześniejszym wykonaniu zabiegu.
Jeśli wodniak utrzymuje się po drugim roku życia, zwykle wskazane jest leczenie chirurgiczne.
Leczenie wodniaka jądra u dorosłego mężczyzny
U osób dorosłych wodniaki jąder zazwyczaj nie ustępują i tylko u części dochodzi do samoistnego wchłonięcia w trakcie kilku miesięcy. W wielu przypadkach mają wręcz tendencję do dalszego powiększania się, dlatego operacja jest jedyną skuteczną metodą leczenia wodniaków u dorosłego mężczyzny. Zabieg operacyjny można przeprowadzić laparoskopowo, metodą Winkelmanna lub metodą Bergmanna. Jest on wykonywany w znieczuleniu ogólnym, czyli pod narkozą. W przypadku metody Winkelmanna lub Bergmanna dostęp uzyskuje się przez, odpowiednio, mosznę lub pachwinę.
Po zabiegu przez 2-4 tygodnie należy unikać intensywnej aktywności fizycznej oraz nosić obcisłą bieliznę, aby umożliwić szybsze wchłanianie obrzęku.
Metody leczenia wodniaka jądra
Aspiracja płynu – procedura ta polega na odessaniu nadmiaru płynu z worka mosznowego za pomocą cienkiej igły i strzykawki. Jest to jednak metoda „tymczasowa” i zwykle nieskuteczna ze względu na szybkie ponowne gromadzenie się płynu i nawrót wodniaka.
Skleroterapia – to metoda, w której do worka mosznowego wprowadzany jest specjalny środek, powodujący zarośnięcie jamy wodniaka.
Podstawową metodą leczenia jest zabieg chirurgiczny, który daje najlepsze efekty i ma niższy wskaźnik nawrotów w porównaniu do aspiracji czy skleroterapii. Zabieg operacyjny polega na usunięciu nadmiaru płynu oraz naprawie lub usunięciu przyczyny, z powodu której gromadzi się treść.
Okres rekonwalescencji po operacji wodniaka jądra może być różny. W większości przypadków należy ograniczyć aktywność fizyczną przez 2-4 tygodnie, nosić obcisłą bieliznę oraz stosować zalecenia w zakresie odpowiedniej pielęgnacji rany.
Domowe sposoby leczenia wodniaka jądra nie istnieją, bowiem podstawę skutecznej terapii stanowi zabieg operacyjny. Domowe metody mogą jedynie przynieść ulgę w łagodzeniu ewentualnych objawów, jednak nie zastąpią one profesjonalnej pomocy medycznej.
Jakie są powikłania wodniaka jądra?
U dorosłych mężczyzn wodniak jądra jest większym problemem niż u dzieci. Pomimo tego, że zwykle nie powoduje znaczących dolegliwości, pozostawienie go bez leczenia może wiązać się z ryzykiem wystąpienia powikłań. Wodniaki jądra wykazują bowiem tendencję do powiększania się, co może skutkować pojawieniem się bólu, a nawet problemów z poruszaniem się i uprawianiem sportu.
Nieleczony wodniak jądra może prowadzić do różnych problemów zdrowotnych:
- Wizualne zmiany w okolicy moszny mogą wywołać niepokój i niepewność pacjenta związaną z wyglądem. Ma to znaczenie zwłaszcza w przypadku młodych mężczyzn i może negatywnie wpływać na samoocenę. Zmiany w wyglądzie moszny mogą prowadzić do dyskomfortu, niepewności i obniżenia poczucia własnej wartości, a przez to do obniżenia jakości życia seksualnego.
- Duże wodniaki mogą powodować dysfunkcje seksualne oraz utrudniać poruszanie się oraz uprawianie sportu.
- Jeśli wodniak wywiera nacisk na jądra lub przewody nasienne, może prowadzić do zmniejszonej produkcji plemników, a przez to mieć negatywny wpływ na płodność.
Innymi możliwymi komplikacjami są:
- Pęknięcie wodniaka
- Zakażenie wodniaka
- Niedokrwienie jąder
- Zanik jąder
Czy wodniak jądra jest niebezpieczny?
Wodniaki jądra w większości przypadków nie są zagrożeniem dla zdrowia.
Zwłaszcza u dziecka nie są powodem do niepokoju. W większości przypadków ulegają samoistnemu wchłonięciu do ukończenia 12-18. miesiąca życia.
Natomiast diagnoza wodniaka jądra u dorosłego mężczyzny może sugerować występowanie poważniejszych schorzeń, takich jak zapalenie jądra, zapalenie najądrza czy nawet świadczyć o nowotworze jądra. Wodniak jądra sam w sobie nie jest groźny, jednak to, że może współwystępować w przebiegu takich jednostek, jak np. wspomniany wyżej nowotwór, sprawia, że należy skonsultować się z lekarzem.
Czy wodniak jądra może spowodować niepłodność?
Wodniaki jądra poprzez wywieranie ucisku i zwiększanie ciśnienia wewnątrz worka mosznowego mogą upośledzać spermatogenezę (czyli proces powstawania i dojrzewania plemników) oraz powodować uszkodzenia strukturalne i zanik jądra. Przyczyniają się również do wzrostu temperatury wewnątrz moszny, bowiem woda, czyli główny element wodniaka, dobrze zatrzymuje ciepło. To wszystko sprawia, że mogą być przyczyną męskiej niepłodności.
Krótkie podsumowanie:
- Wodniak jądra to sprężysta struktura powstała z powodu nieprawidłowego nagromadzenia płynu w obrębie osłonki pochwowej otaczającej jądro.
- Wodniaki jądra są najczęstszą przyczyną bezbolesnego powiększenia moszny u mężczyzn.
- Wizualnie wodniaki jądra prezentują się jako powiększenie moszny po jednej lub obu stronach. Są miękkimi, sprężystymi guzkami, które można łatwo wyczuć podczas badania palpacyjnego moszny. Przy podświetlaniu ich latarką, dobrze prześwieca przez nie światło.
- Są częstym zjawiskiem u dzieci i zwykle samoistnie zanikają do 1-2. roku życia.
- Podstawową metodą leczenia wodniaka jądra jest zabieg chirurgiczny.
Bibliografia
- Bagłaj, Maciej; Kaliciński, Piotr. Chirurgia dziecięca. Red. . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2016, 1120 s. ISBN 978-83-200-5014-1
- Latkowski, Bożydar; Lukas, Witold; Godycki-Ćwirko, Maciej. Medycyna Rodzinna. Red. . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2017, 1170 s. ISBN 978-83-200-5334-0
- Cimador, M., Castagnetti, M. & De Grazia, E. Management of hydrocele in adolescent patients. Nat Rev Urol 7, 379–385 (2010).
- Sosnowska-Sienkiewicz, P., Januszkiewicz-Lewandowska, D. & Mańkowski, P. Testicular and scrotal abnormalities in pediatric and adult patients. Pol Przegl Chir 96, 88–96 (2023).
- Lundström, K.-J., Söderström, L., Jernow, H., Stattin, P. & Nordin, P. Epidemiology of hydrocele and spermatocele; incidence, treatment and complications. Scandinavian Journal of Urology 53, 134–138 (2019).
- Huzaifa, M. & Moreno, M. A. Hydrocele. in StatPearls (StatPearls Publishing, Treasure Island (FL), 2024).
