Wyprysk łojotokowy

Wyprysk łojotokowy, powszechnie znany jako łojotokowe zapalenie skóry to powszechna i nawracająca choroba skóry, dotykająca miliony ludzi na świecie. Szacuje się, że może to być nawet około 5% populacji. Cierpią na nią zarówno dorośli jak i dzieci, a także niemowlęta. Charakteryzuje się zaczerwienieniem i złuszczaniem skóry, a także świądem okolic zajętych. Nie jest to choroba zagrażająca życiu, przebiega zwykle łagodnie, jednak jej nawrotowość i przewlekłość utrudnia codzienne funkcjonowanie.

Wyprysk łojotokowy co to jest?

Jest to przewlekła choroba skóry, która występuje w miejscach bogatych w gruczoły łojowe. Gruczoły te produkują sebum – tłustą substancję nawilżającą i chroniącą skórę. Typowe lokalizacje zmian to:

• skóra głowy,
• czoło,
• twarz,
• klatka piersiowa,
• plecy.

Zmiany skórne mają charakter zaczerwienionych, łuszczących się plam i często współistnieją z czyrakami. Chorobę rozpoznaje się na podstawie obrazu klinicznego, ale wymaga różnicowania z innymi chorobami skóry, takimi jak:

• łuszczyca – zmiany są mniej wysiękowe, bez przerzedzania włosów, pomocne może być badanie histopatologiczne lub lokalizacja zmian,
• trądzik różowaty – zwykle obejmuje twarz i ma inny charakter zmian,
• pęcherzyca liściasta – występują pęcherze i nadżerki skóry.
• grzybica skóry – charakteryzuje się szybszym przebiegiem, silnym świądem i obecnością pęcherzyków oraz krostek na obrzeżach zmian, a rozpoznanie potwierdza badanie mykologiczne,
• atopowe zapalenie skóry – różni się lokalizacją i mechanizmem powstawania zmian,
• wyprzenia – infekcje o podłożu bakteryjnym lub grzybiczym, zazwyczaj nie występują w okolicach łojotokowych.

Choroba częściej występuje u osób z obniżoną odpornością, np.:

• • z zakażeniem HIV,
  • chorobą Parkinsona,
  • po urazach mózgowo-naczyniowych,

• z zaburzeniami nastroju.

Wyprysk łojotokowy – przyczyny

Etiologia nie jest do końca poznana. Choroba ma charakter wieloczynnikowy, zatem do jej rozwoju i zaostrzeń mogą przyczyniać się:

• • nadmierna aktywność gruczołów łojowych – zwiększona produkcja sebum,
  • obecność grzybów drożdżaków np. z rodzaju Malessezia – sprzyja im nadmiar sebum, 
  • zaburzenia odporności np. u osób chorych na AIDS czy nowotwory,
  • stres i przemęczenie – zaburza działanie układu hormonalnego i odpornościowego, sprzyja nawrotom i okresami zaostrzeń,
  • zmiany hormonalne – u mężczyzn, u osób w okresie dojrzewania czy podczas zespołu policystycznych jajników (PCOS) czy niedoczynności tarczycy,

• czynniki genetyczne,

• nieodpowiednia pielęgnacja sóry – drażniące kosmetyki, urazy mechaniczne, zaburzanie bariery ochronnej naskórka,
• czynniki środowiskowe – np. niska temperatura czy suche powietrze.

Objawy wyprysku łojotokowego

Objawy są dość charakterystyczne i obejmują typowe lokalizację wyżej wymienione. Mogą być one o różnym nasileniu – od lekkiego po bardzo nasilony, przewlekły i nawrotowy. Są to m.in.:

• suchy, łuszczący się naskórek na podłożu rumieniowym (zaczerwienienie),
• tłuste, żółtawe lub białawe łuski/blaszki,
• swędzenie, a czasami również pieczenie skóry,
• błyszcząca podrażniona skóra,
• na skórze owłosionej widoczne łuski przypominające łupież (podobny obraz do łuszczycy),
• podrażnienia i infekcje zmienionej chorobowo skóry,
• czasami występuje także przerzedzenie włosów i brwi przy nasilonych zmianach w tej okolicy.

Wyprysk łojotokowy skóry głowy

W okolicy owłosionych zmiany przypominają łupież, co jest dość uporczywe ze względów estetycznych. Skóra swędzi, jest zaczerwieniona, widoczne są łuski, które są trudne do usunięcia. Może wystąpić wypadanie i przerzedzanie włosów oraz ogniska zapalne.

Wyprysk łojotokowy – łojotokowe zapalenie skóry twarzy

Zmiany na twarzy niestety są uciążliwe i przeszkadzają w codziennym funkcjonowaniu, gdyż zmiany te są trudne do ukrycia. Zaczerwieniona, łuszcząca skóra znajduje się w obrębie twarzy, widać łuski w okolicy brwi, ust, na czole i za uszami czy nosem. Objawy mogą się nasilać pod wpływem różnych czynników tj. alkohol i ostre potrawy. Może wystąpić również wypadanie i przerzedzenie brwi.

Wyprysk łojotokowy u dorosłych

U osób dorosłych wyprysk łojotokowy ma zazwyczaj przewlekły i nawracający charakter. Choroba najczęściej rozwija się między 40. a 60. rokiem życia, a mężczyźni chorują częściej niż kobiety. Występują częste stany zapalne skóry i świąd. Skóra staje się wrażliwa na słońce, ciepło, gorączkę oraz drażniące kosmetyki. Zbyt agresywne leczenie miejscowe lub mechaniczne podrażnienie (np. drapanie) może prowadzić do nadżerek oraz zapalnych zmian mieszków włosowych. Charakterystyczne są również symetryczne zmiany skórne, najczęściej na twarzy (np. brwi, fałdy nosowo-wargowe, okolice nosa i brody) oraz nasilenie zmian po odstawieniu glikokortykosteroidów (GKS). Z uwagi na przewlekły przebieg, choroba wymaga systematycznej pielęgnacji skóry oraz unikania czynników wywołujących zaostrzenia.

Wyprysk łojotokowy u dzieci

Czas trwania wynosi około kilka miesięcy. Zmiany początkowo powstają na szczycie głowy i ciemiączek, a następnie mogą rozprzestrzeniać się niżej na okolice ciała. Może wystąpić także tzw. ciemieniucha, czyli zmiany na skórze głowy u dzieci oraz spójna łuskowata masa pokryta strupami.

Wyprysk łojotokowy u niemowląt

Zmiany łojotokowe występują zwykle w pierwszych tygodniach życia. Lokalizują się w obrębie skóry głowy i fałdów skórnych, okolica pieluszkowa i zauszna. Manifestuje się także jako tzw. ciemieniucha. Inne objawy są podobne do wyprysku łojotokowego u dorosłych, świąd jest niewielki, a zmiany zwykle ustępują samoistnie po kilku tygodniach. Ciężki przebieg może jednak świadczyć o wrodzonych niedoborach odporności u dziecka.  Przyczyną prawdopodobnie jest wzmożenie wytwarzania łoju na skutek obecności w organizmie hormonów androgenowych matki, a także zakażenie grzybem drożdżakowym Candida albicans, z naturalnej mikroflory matki. Leczenie polega na stosowaniu pielęgnacji takiej jak kąpiele i stosowanie emolientów, czyli preparatów natłuszczających i łagodnych szamponów przeznaczonych do usuwania łusek. Przy bardziej uporczywych przypadkach można zastosować kremy przeciwgrzybicze czy glikokortykosteroidy. Należy unikać podrażnień!

Leczenie wyprysku łojotokowego

U dorosłych leczenie skupia się na zmniejszeniu stanu zapalnego, kontroli nad rozwojem grzybicy i regulacji gruczołów łojowych, a u dzieci na łagodnym leczeniu objawowym polegającym na oczyszczaniu skóry, nawilżaniu skóry głowy i usuwaniu łusek. 

Z reguły wystarczające jest leczenie miejscowe, które zależy od lokalizacji zmian:

• na owłosionej skórze głowy – należy stosować szampon tzw. przeciwłupieżowy, czyli zawierające w swoim składzie pochodne imidazolu np. ketokonazol,
• zaleca się smarować zajęte obszary preparatami zawierającymi mocznik lub kwas salicylowy w celu usunięcia łusek,
• przy nasilonych objawach zaleca się stosowanie również glikokortykosteroidów,
• leki przeciwgrzybicze, które dodatkowo mają lekkie działanie przeciwzapalne.

Bibliografia:

1. Szepietowski J., Reich A., Dermatologia dla studentów medycyny. PZWL, Warszawa 2018
2. Nowicki R. J.,  Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową. PZWL, warszawa 2022
3. Weller R., Hunter J., i. In.  Dermatologia kliniczna, wydanie 1, wydawnictwo Czelej sp. z. O.o, Lublin 2011
4. Rudnicka L., Olszewsk M., Współczesna dermatologia 2, wydanie 1, PZWL, Warszawa 2022
5. Bolognia J. L., Schaffer J. V., Cerroni L., Dermatologia tom 1, wydanie 4, Medipage, Warszawa 2022