Nowotwory skóry

Nowotwory skóry to jedne z najczęstszych nowotworów u ludzi, a ich liczba stale rośnie. Czynnikami ryzyka są przede wszystkim promieniowanie UV, jasna karnacja, wiek oraz predyspozycje genetyczne. Choć wiele zmian rozwija się powoli, niektóre mogą być agresywne i zagrażać życiu. Szczególnie istotne są nowotwory skóry twarzy – widoczne, trudne do leczenia i wpływające na jakość życia. Wczesne wykrycie oraz odpowiednia profilaktyka znacząco poprawiają rokowanie. 

Nowotwory skóry a rogowacenie słoneczne

Rogowacenie słoneczne (keratosis actinica) to najczęstszy stan przednowotworowy skóry. Oznacza to, że rogowacenie to może przekształcać się w komórki raka kolczystokomórkowego (SCC). Zmiany pojawiają się na skórze przewlekle narażonej na światło słoneczne, które uszkadza DNA komórek naskórka. Są częste u osób w średnim wieku i osób starszych o jasnej karnacji. Dotyczy głównie mężczyzn, ale ryzyko to dotyczy także kobiet. Dodatkowymi czynnikami ryzyka jest obniżenie odporności czy leki immunosupresyjne np. po przeszczepach. 

Rogowacenie słoneczne objawia się szorstkimi, suchymi plamami o kolorach żółtobrązowych lub niekiedy różowatych. Są często chropowate lub pokryte łuskami poprzez nadbudowę warstwy rogowej naskórka. Lokalizują się najczęściej na skórze:

• twarzy,
• uszu,
• grzbietach rąk,
• w obrębie warg.

Leczenie powinno być poprzedzone biopsją w celu potwierdzenia diagnozy. 

Najczęściej stosuje się:

• krioterapię, czyli zamrażanie zmian,
• elektrostymulację,
• terapię fotodynamiczną,
• miejscową farmakoterapię np. 5-fluorouracyl.

Należy także unikać nadmiernej ekspozycji na słońce i stosować filtry przeciwsłoneczne.

Nowotwory skóry rodzaje

Nowotwory skóry to zróżnicowana grupa zmian – od łagodnych po bardzo agresywne. Ich rozpoznanie ma kluczowe znaczenie dla skutecznego leczenia i rokowania. Choć wiele z nich rozwija się powoli, niektóre mogą gwałtownie postępować, dlatego tak ważna jest czujność i regularna kontrola dermatologiczna.

Nowotwory łagodne:

• brodawki wirusowe, łojotokowe,
• znamiona barwnikowe, łojowe, błękitne, typy Spitz, Suttona itp.,
• torbiele naskórkowe,
• naczyniaki,
• tłuszczaki,
• włókniaki (miękkie i twarde),
• nerwiakowłókniaki,
• bliznowce.
  

Nieczerniakowe nowotwory złośliwe:

• rak podstawnokomórkowy (BCC),
• rak kolczystokomórkowy (SCC),
• rak z komórek Merkla,
• mieszane nowotwory skóry.

Czerniaki i inne złośliwe:

• czerniaki,
• chłoniaki skóry,
• mastocytoza.

Nowotwory skóry łagodne

Nowotwory łagodne rosną wolno, nie naciekają sąsiadujących tkanek i zazwyczaj są otoczone torebką. Po ich usunięciu nie występują wznowy ani przerzuty. Często są jedynie kosmetycznym problemem i mogą być z tego powodu usuwane. Przykładami łagodnych nowotworów skóry są:

• brodawki wirusowe – inaczej kurzajki, są spowodowane zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), mogą występować w różnych miejscach na ciele, mają chropowatą powierzchnię i mogą być barwy cielistej, żółtawej lub brązowej; zwykle znikają samoistnie w ciągu 1-2 lat, ale mogą się powtarzać,
• brodawki łojotokowe – powszechnie występujące zmiany, szczególnie u osób starszych, mają postać wyniosłych, ciemniejszych guzków o brodawkowatej powierzchni,
• znamiona barwnikowe – zmiany skórne, które mogą być wrodzone lub nabyte, wyróżniamy różne typy, takie jak znamiona błękitne, znamiona typu Spitz (zwykle wrodzone, o ryzyku przekształcenia w czerniaka) oraz znamiona Suttona (związane z autoimmunologicznymi reakcjami organizmu),
• torbiele naskórkowe – tzw. kaszaki, to zamknięte struktury wypełnione keratyną, które mogą występować w różnych miejscach na ciele, zazwyczaj są bezbolesne, ale mogą powodować dyskomfort, jeśli ulegną zakażeniu lub podrażnieniu,
• naczyniaki – to łagodne nowotwory naczyniowe, które mogą występować na skórze jako czerwone lub purpurowe plamy, często występują u dzieci i mogą z czasem znikać, jednak w przypadku dorosłych mogą być bardziej trwałe i wymagają leczenia estetycznego,
• tłuszczaki – łagodne nowotwory tkanki tłuszczowej, które mają postać miękkich, ruchomych guzków pod skórą, są bezbolesne i nie wymagają leczenia, chyba że powodują dyskomfort lub problemy estetyczne
• włókniak twardy – typowo występuje na kończynach dolnych, ma postać spoistych guzków o barwie od czerwonej do ciemnobrązowej, jest zazwyczaj niebolesny i łatwo przesuwalny,
• włókniak miękki – zmiana koloru skóry, uszypułowana, o wielkości od kilku milimetrów do kilku centymetrów, często występuje u osób starszych.

Nowotwory skóry złośliwe

Nowotwory złośliwe skóry, w tym raki, są najczęściej występującą grupą nowotworów w populacji. Raki skóry mają różne objawy, przebieg i rokowanie, a ich wczesne rozpoznanie jest kluczowe dla skutecznego leczenia. Regularne badania dermatologiczne oraz świadomość czynników ryzyka są niezbędne w profilaktyce tych nowotworów. Do najczęstszych złośliwych nowotworów skóry należą:

• Rak podstawnokomórkowy – najczęstszy nowotwór złośliwy skóry, stanowiący około 80% przypadków. Wywodzi się z komórek warstwy podstawnej naskórka i ma tendencję do powolnego wzrostu. Choć rzadko daje przerzuty, może powodować znaczne zniszczenie otaczających tkanek, zwłaszcza w miejscach przewlekle eksponowanych na promieniowanie UV, takich jak twarz i szyja. Zmiany mają postać błyszczących, perłowych guzków, które mogą się rozrastać lub ulec owrzodzeniu. 
• Rak kolczystokomórkowy – drugi najczęstszy nowotwór złośliwy skóry, stanowiący 15–20% przypadków. Rozwija się z komórek naskórka i ma większy potencjał do przerzutów w porównaniu z BCC. Zmiany mogą przybierać formę guzka, wrzodu lub brodawki. Często występują w miejscach narażonych na słońce, takich jak twarz, uszy i grzbiety rąk. W późniejszych stadiach mogą dawać przerzuty do węzłów chłonnych. 
• Rak z komórek Merkla (MCC) – rzadki, ale agresywny nowotwór neuroendokrynny, wywodzący się z komórek Merkla. Występuje głównie u osób starszych i ma tendencję do szybkiego wzrostu oraz przerzutów. Zmiany mają postać niebolesnych, szybko rosnących guzków o barwie purpurowej lub fioletowej, najczęściej zlokalizowanych na głowie, szyi oraz kończynach. 
• Mieszane nowotwory skóry – nowotwory, które mogą zawierać cechy zarówno raka podstawnokomórkowego, jak i kolczystokomórkowego. Przykładem jest rak podstawno-płaskonabłonkowy, który cechuje się gorszym rokowaniem i wyższym ryzykiem przerzutów. Zmiany mogą mieć różnorodne formy, w zależności od dominującego typu komórek nowotworowych – zwykle są to zmiany guzowate, bolesne lub niebolesne. 
• Czerniak – złośliwy nowotwór wywodzący się z melanocytów, czyli komórek barwnikowych skóry. Jest jednym z najbardziej agresywnych nowotworów, mogącym prowadzić do przerzutów do węzłów chłonnych oraz narządów wewnętrznych, takich jak płuca, wątroba, kości czy mózg. W większości przypadków dotyczy skóry, rzadziej – błon śluzowych jelit lub jamy ustnej. 

Nieczerniakowe nowotwory skóry

Nieczerniakowe nowotwory skóry (non-melanoma skin cancer, NMSC) to najczęstsze nowotwory złośliwe, w tym rak podstawnokomórkowy (około 80% przypadków) oraz rak kolczystokomórkowy (15-20%). NMSC rzadko prowadzą do przerzutów, ale mogą powodować lokalne zniszczenie tkanek.

Niebarwnikowe nowotwory skóry

Większość nowotworów złośliwych skóry to zmiany niebarwnikowe, w tym raki podstawnokomórkowe i kolczystokomórkowe. Raki te są najczęściej związane z ekspozycją na promieniowanie UV i występują głównie w miejscach narażonych na słońce. Czerniaki, które są nowotworami barwnikowymi, stanowią mniejszość wśród nowotworów złośliwych skóry, ale mają znacznie wyższy wskaźnik umieralności.

Nowotwory skóry twarzy

Nowotwory skóry to jedne z najczęstszych zmian onkologicznych, szczególnie niebezpieczne, gdy występują na twarzy – w miejscu wrażliwym i widocznym. Najczęstsze typy to: rak podstawnokomórkowy, rak kolczystokomórkowy, czerniak oraz rak z komórek Merkla.

Choć dominują u osób starszych, coraz częściej diagnozowane są u młodszych pacjentów, głównie z powodu nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV. Wczesne wykrycie i leczenie znacząco poprawiają rokowanie. Regularne wizyty u dermatologa i stosowanie kremów z filtrem przeciwsłonecznym to skuteczna profilaktyka, która może zapobiec rozwojowi choroby i uchronić pacjenta przed powikłaniami zdrowotnymi i estetycznymi.

Nowotwory skóry – objawy

Warto zwrócić uwagę na kilka charakterystycznych objawów, które mogą świadczyć o nowotworach skóry. Są to np.:

• asymetrycznie zmiany, o nieregularnych brzegach,
• różne zabarwienie w obrębie jednej zmiany,
• barwa perłowa,
• szybko rosnący pieprzyk,
• rozmiar powyżej 6 mm,
• obecność stanu zapalnego,
• poszerzone naczynka krwionośne w obrębie zmiany,
• krwawienia, owrzodzenie o wyniosłych brzegach, nawracające strupy, które nie goją się powyżej 4 tygodni,
• czasami świąd,
• powiększone węzły chłonne,
• osłabienie, utrata masy ciała.

Świąd skóry a nowotwory

Świąd nie jest częstym i typowym objawem nowotworów skóry, jednak jego występowanie jest możliwe. Szczególnie świąd może wystąpić przy:

• paraneoplastycznych zmianach skórnych
• nowotworach naciekających zakończenia nerwowe np przy chłoniakach czy SCC

Przy zmianach przewlekłych świąd wskazuje na pogłębieni diagnostyki dermatologicznej.

Nowotwory skóry u dzieci

Nowotwory skóry u dzieci występują rzadko, jednak ich obecność wymaga szczególnej czujności diagnostycznej. Najczęstsze to czerniak, który może być związany z nadmierną ekspozycją na promieniowanie UV, zwłaszcza w przypadku oparzeń słonecznych w dzieciństwie. U dzieci mogą również występować inne guzy lite (np. mięsaki tkanek miękkich) oraz zmiany skórne towarzyszące białaczkom i chłoniakom.

Do czynników ryzyka zalicza się jasną karnację, ekspozycję na UV oraz predyspozycje genetyczne. Objawy bywają niespecyficzne – zmiany skórne mogą przypominać łagodne znamiona, dlatego ważna jest czujność rodziców i lekarzy oraz szybka konsultacja specjalistyczna. Wczesna diagnoza i odpowiednie leczenie dają dużą szansę na całkowite wyleczenie.

Bibliografia:

• M. Smoter, Onkologia. Podręcznik dla studentów medycyny. Pomoc dydaktyczna dla lekarzy specjalizujących się w onkologii, AsteriaMed, 2023
• A. Dańczak-Pazdrowska, A. Polańska, Współczesna dermatologia tom 1 i 2, PZWL, 2022
• M. Sobjanek, M. Sławińska, M. Sokołowska-Wojdyło, Dermatologia i choroby przenoszone drogą płciową, PZWL, 2019