Grzybica skóry to jeden z najczęstszych problemów dermatologicznych. Ma charakter przewlekły, łatwo się nią zarazić, a także często nawraca. Jej objawy są mylony z objawami innych chorób dermatologicznych, co niestety utrudnia diagnostykę, a późna diagnoza wiąże się z kolei z trudniejszym leczenie. Dowiedz się więcej na temat grzybicy na skórze – jakie są jej przyczyny, jakie wyróżniamy rodzaje grzybiczego zapalenia skóry, jakie objawy daje grzybica skórna i jak ją leczyć.
Spis treści:
Grzybica skóry – czym jest?
Grzybica skóry to powierzchowna infekcja wywoływana przez grzyby – głównie dermatofity (np. Trichophyton, Microsporum, Epidermophyton) oraz drożdżaki. Dermatofity atakują powierzchniowe warstwy naskórka, włosy i paznokcie, natomiast drożdżaki częściej zajmują fałdy skórne i błony śluzowe. Grzybice skóry rozwijają się najczęściej w wilgotnych, ciepłych miejscach na skórze, sprzyjających namnażaniu się patogenów. Infekcja grzybicza może obejmować skórę gładką, owłosioną, paznokcie oraz błony śluzowe, a objawy obejmują swędzenie, zaczerwienienie, złuszczanie naskórka lub pęknięcia.
Rodzaje grzybic skóry
Grzybice klasyfikuje się przede wszystkim według lokalizacji zmian na:
- grzybicę skóry gładkiej (tinea cutis glabrae) to zakażenie warstwy rogowej naskórka skóry nieowłosionej, objawiające się rumieniowo-złuszczającymi zmianami o charakterystycznym pierścieniowatym kształcie z aktywnym, zapalnym brzegiem,
- grzybicę skóry owłosionej głowy (tinea capitis) dotyczy dzieci, objawia się łamliwością włosów, złuszczaniem skóry i może prowadzić do utraty włosów,
- grzybicę stóp (tinea pedis) – najczęstsza postać, lokalizująca się w przestrzeniach międzypalcowych i na podeszwach, objawia się rumieniem, złuszczaniem, świądem i pękaniem skóry,
- grzybicę rąk (tinea manuum), pachwin (tinea cruris), brody (tinea barbae) oraz paznokci (onychomycosis, tinea unguium).
Łupież pstry wywoływany jest przez drożdżaki z rodzaju Malassezia.
Objawy różnią się w zależności od miejsca zakażenia, ale zwykle obejmują rumieniowe, łuszczące się plamy o wyraźnych brzegach.
Jak dochodzi do zakażenia?
Do zakażenia dochodzi najczęściej przez bezpośredni kontakt ze skórą osoby chorej lub nosiciela, ale także pośrednio – poprzez zakażone przedmioty (ręczniki, odzież, obuwie), powierzchnie (np. podłogi w szatniach, sauny, baseny) lub kontakt z nosicielem np. ze zwierzęciem (zakażenie od zwierząt).
Czynnikami ryzyka są nadpotliwość, noszenie syntetycznej i nie przewiewnej odzieży, mikrourazy skóry, zaburzenia odporności, cukrzyca, a także przewlekła antybiotykoterapia. Sprzyjające środowisko dla namnażania grzybów to ciepło, wilgoć i ograniczony dostęp powietrza – dlatego często zajmowane są pachwiny, przestrzenie międzypalcowe i stopy (tinea pedis).
Grzybica – typowe objawy
Typowe objawy grzybicy to rumień, świąd, łuszczenie się naskórka oraz wyraźnie odgraniczone, okrężne zmiany skórne, często o pierścieniowatym, złuszczającym się brzegu. W centrum zmiany może występować wyciszenie objawów (tzw. efekt pierścienia). W zależności od lokalizacji i patogenu mogą pojawiać się także grudki, pęcherzyki, nadżerki, a przy długotrwałym przebiegu – przebarwienia lub zgrubienia skóry. Objawy różnią się w zależności od rodzaju grzybicy:
- Tinea corporis (skóra gładka) – plamy (grzybicze) rumieniowe z łuszczącym się brzegiem,
- Tinea pedis – pękanie naskórka, maceracja i świąd w przestrzeniach międzypalcowych,
- Tinea capitis – złuszczanie, łamliwość włosów, czasem stan zapalny (kerion).
Wczesne rozpoznanie objawów i wdrożenie leczenia ogranicza ryzyko przewlekłości i nawrotów.
Diagnostyka – co robi dermatolog?
Rozpoznanie grzybicy opiera się przede wszystkim na obrazie/badaniu klinicznym – dermatolog ocenia charakterystyczne zmiany skórne, ich lokalizację i wygląd. Aby potwierdzić zakażenie, wykonuje się badania mikroskopowe, wymazy i testy mykologiczne. Do najczęstszych metod należy mikroskopia preparatu zeskrobin naskórka z dodatkiem wodorotlenku potasu (KOH), która pozwala uwidocznić elementy grzybni. W celu identyfikacji konkretnego gatunku grzyba można także wykonać hodowlę grzybiczą (mykologiczną) na specjalnych podłożach oraz testy PCR. Pomocna bywa również lampa Wooda – światło UV może ujawniać fluorescencję niektórych grzybów, np. Microsporum canis. Badania te są szczególnie ważne w przypadku zmian opornych na leczenie lub podejrzenia grzybicy owłosionej skóry głowy.
Leczenie grzybicy – miejscowe i ogólne
Leczenie zależy od rodzaju grzyba, a także lokalizacji i nasilenia zmian. W większości przypadków stosuje się leki miejscowe, takie jak kremy, maści, żele lub szampony przeciwgrzybicze zawierające ketokonazol, klotrimazol, mikonazol, terbinafinę lub cyklopiroks. Leczenie miejscowe trwa zwykle 2–4 tygodnie i kontynuuje się je jeszcze kilka dni po ustąpieniu objawów, aby zapobiec nawrotom.
Terapia ogólna (terapia systemowa) jest wskazana w cięższych przypadkach, w grzybicy paznokci, skóry owłosionej głowy, lub przy nawrotach choroby. Stosuje się wtedy doustne leki przeciwgrzybicze takie jak flukonazol, itrakonazol, terbinafinę lub gryzeofulwinę – leki te wymagają nadzoru lekarskiego, a w trakcie kuracji konieczne może być monitorowanie wątroby. Terapia trwa zwykle od kilku tygodni do kilku miesięcy, w zależności od rodzaju i lokalizacji zakażenia.
Kiedy do lekarza? Powikłania grzybicy
Grzybica nieleczona lub leczona nieskutecznie może rozszerzać się na kolejne obszary skóry, prowadzić do wtórnych infekcji/zakażeń bakteryjnych (nadkażeń), a u osób z zaburzoną odpornością nawet do grzybicy rozsianej. Konsultacja dermatologiczna jest konieczna, jeśli objawy nie ustępują po leczeniu miejscowym, jeśli dochodzi do nawrotów lub gdy grzybica obejmuje paznokcie, owłosioną skórę głowy czy twarz. Szybka diagnoza i odpowiednie leczenie zmniejszają ryzyko powikłań grzybicy i transmisji na inne osoby, zatem w przypadku zakażenia grzybami warto rozważyć wizytę u dermatologa.
Profilaktyka i zapobieganie nawrotom
Skuteczna profilaktyka grzybicy opiera się na:
- codziennej higienie i unikaniu czynników ryzyka,
- dezynfekcji miejsc potencjalnego ryzyka zakażenia, np. dezynfekcja wnętrza butów, które jest świetnym siedliskiem zarodników do rozwoju grzybic – szczególnie stóp i paznokci,
- noszeniu przewiewnego obuwia i bawełnianych, czystych, przewiewnych skarpet i butów,
- unikaniu chodzenia boso w miejscach publicznych (baseny, szatnie),
- regularnej zmianie i praniu bielizny,
- dezynfekować buty i przybory kosmetyczne,
- dokładnym osuszaniu skóry po kąpieli, zwłaszcza w przestrzeniach międzypalcowych,
- osoby z obniżoną odpornością powinny zachować szczególną ostrożność, gdyż są bardziej narażone na nawroty infekcji.
Edukacja pacjenta i higiena domowników są kluczowe w zapobieganiu ponownemu zakażeniu
Bibliografia:
- B. G. Goldstein, A. O. Goldstein, “Tinea infections (dermatophytosis)”, UpToDate, 2024
- M. Bulanda, A. Pietrzyk, M. Wróblewska, „ Mikrobiologia lekarska tom 2”, PZWL, 2023
- L. Rudnicka, M. Olszewska, M. Sar-Pomian, A. Rakowska, „ Współczesna dermatologia tom 1”, PZWL, 2022
- J. Narbutt, „Choroby skóry dla studentów i lekarzy rodzinnych”, PZWL, 2022
- E. Gospodarek, A. Mikucka, „Mikrobiologia w dermatologii, wenerologii oraz medycynie estetycznej i kosmetologii”, PZWL 2021
- A. K. Jaworek, M. Król, „Zakażenia grzybicze skóry – diagnostyka i leczenie”, Postępy Dermatologii i Alergologii, 2021; 38(1): 35–43
- R. Nowicki, „Dermatologia”, PZWL, Warszawa 2020
- K. Bork, „Dermatologia kliniczna i alergologia”, Urban & Partner, Wrocław 2019
- B. Latkowski, W. Łukasz, M. Godycki Ćwirko, „Medycyna rodzinna”, PZWL, 2017
- T. P. Habif, „Clinical Dermatology: A Color Guide to Diagnosis and Therapy”, 6th ed., Elsevier, 2015
