Cukrzyca to jedna z najczęstszych chorób cywilizacyjnych naszych czasów. Szacuje się, że na całym świecie zmaga się z nią około 463 milionów osób, a w Polsce – około 3 miliony. Niepokojące jest, że aż milion Polaków może nie zdawać sobie sprawy, że choruje. Choć cukrzyca kojarzy się głównie z podwyższonym poziomem cukru we krwi, jej długofalowe skutki mogą być znacznie groźniejsze. Jednym z najpoważniejszych powikłań jest nefropatia cukrzycowa, czyli uszkodzenie nerek, które w skrajnych przypadkach prowadzi do ich niewydolności.
Spis treści:
Co to jest nefropatia cukrzycowa?
Nerki odpowiadają za filtrację krwi i usuwanie z niej nie wydalonych, szkodliwych produktów przemiany materii, które nie usunięte zatruwają cały organizm. Nefropatia cukrzycowa, czy inaczej cukrzycowa choroba nerek jest to uszkodzenie najmniejszych naczyń nerkowych – prowadząc do ich pogrubienia i utraty zdolności filtrowania krwi, w wyniku przewlekłej hiperglikemii, czyli podwyższonego stężenia glukozy we krwi. Doprowadza to w konsekwencji do białkomoczu, czyli obecności białka w moczu, następnie do pogorszenia funkcji nerek, a w zaawansowanym stadium do ich niewydolności. Ryzyko uszkodzenia nerek u chorych na cukrzycę jest bardzo wysokie i występuje u około 30% chorych. Wiele osób chorych na cukrzycę umiera jednak z powodu powikłań sercowo-naczyniowych, które występują częściej właśnie u osób z niewydolnością nerek.
Nefropatia cukrzycowa – epidemiologia
Cukrzycowa choroba nerek dotyka od 20 do 40% osób chorujących na cukrzycę typu 2. Ryzyko jej rozwoju rośnie wraz z czasem trwania choroby, niewłaściwą kontrolą poziomu glukozy we krwi, współistniejącym nadciśnieniem, otyłością oraz wiekiem. W krajach wysokorozwiniętych nefropatia cukrzycowa jest główną przyczyną przewlekłej niewydolności nerek, odpowiadając nawet za 30–50% przypadków wymagających leczenia dializami lub przeszczepienia nerki.
Nefropatia cukrzycowa – objawy
Początkowe stadium cukrzycowej choroby nerek może być niezauważalne bez wyraźnych objawów. Z czasem mogą pojawiać się jednak:
- częste oddawanie moczu w nocy, czyli tzw. nykturia,
- pienienie się moczu – z powodu obecności białka,
- senność i osłabienie,
- obrzęki nóg i twarzy,
- wysokie ciśnienie tętnicze,
- duszność,
- nudności, wymioty,
- brak apetytu,
- uczucie nieprzyjemnego smaku w ustach,
- szaroziemiste/żółtobrązowe zabarwienie i świąd skóry.
Nefropatia cukrzycowa – rozpoznanie
W przypadku cukrzycy należy wykonywać raz w roku badania przesiewowe w kierunku cukrzycowej choroby nerek. Zaleca się w przypadku cukrzycy typu 2 wykonywać takie badania od razu po rozpoznaniu, natomiast w przypadku cukrzycy typu 1 należy zacząć 5 lat od jej rozpoznania. Badania te obejmują:
- Obecność albumin w moczu -> nadmiar to tzw. albuminuria
- Wskaźnik albumina/kreatynina (ACR) w moczu porannym
- Ocena funkcji nerek – czyli zbadanie stężenia kreatyniny oraz oszacowanie przesączu kłębuszkowego tzw. eGFR
- Ogólne badanie moczu
- Kontrola ciśnienia krwi
Nefropatia cukrzycowa jak leczyć?
Podczas leczenia najważniejsze jest prawidłowe stężenie glukozy we krwi w zalecanych przez lekarza zakresach. Umożliwi to zmniejszenie ryzyka rozwoju i postępu choroby. Należy zatem doprowadzić do tzw. wyrównania metabolicznego cukrzycy, a również trzeba zwrócić uwagę, by nie dopuścić do :
- nieprawidłowego poziomu tłuszczów/lipidów we krwi, czyli do tzw. dyslipidemii,
- otyłości.
Ponadto należy:
- stosować odpowiednią dietę,
- ściśle kontrolować poziom cukru we krwi,
- ściśle kontrolować ciśnienie tętnicze – zalecane poniżej 130/80 mmHg,
- ograniczyć spożycie białka i soli,
- rzucić palenie i utrzymać prawidłową masę ciała.
- z czasami jest konieczne stosowanie leków przepisanych przez lekarza,
- przy zaawansowanej niewydolności nerek konieczne często są dializy – czyli zabieg, podczas którego specjalna maszyna przejmuje chwilowo funkcję filtracyjną nerek i oczyszcza krew ze szkodliwych produktów przemiany wody, nadmiaru wody i innych szkodliwych substancji, których nerki nie mogą same usunąć.
W zaawansowanej niewydolności nerek może dochodzić do poważniejszych objawów takich jak:
- zapalenie osierdzia,
- obrzęk płuc,
- porażenie,
- śpiączka mocznicowa.
Leczenie nefropatii cukrzycowej
W leczeniu nefropatii cukrzycowej stosuje się głównie leki obniżające ciśnienie krwi. Ich zadaniem jest nie tylko zmniejszenie ciśnienia ogólnego w organizmie, ale też ochrona nerek przed dalszym uszkodzeniem. Pomagają one również w:
- zmniejszeniu ilości białka wydalanego z moczem,
- poprawie działania insuliny,
- obniżeniu poziomu tłuszczów we krwi,
- zmniejszeniu przerostu mięśnia sercowego (szczególnie lewej komory) i poprawie jego pracy.
Zalecana kolejność stosowania leków:
- Inhibitory konwertazy angiotensyny (ACE-I) – np. kaptopryl, enalapryl. Często łączy się je z lekami z innej grupy – tzw. sartanami (blokery receptora angiotensyny II).
- Leki blokujące kanały wapniowe – zwłaszcza takie, które działają długo i należą do grupy niedihydropirydynowej (np. diltiazem, werapamil).
- Leki moczopędne (diuretyki) – pomagają usunąć nadmiar płynów i obniżają ciśnienie krwi.
Nefropatia cukrzycowa – jadłospis
Dieta ma kluczowe znaczenie w leczeniu cukrzycy jak i w nefropatii cukrzycowej. Powinna być ustalana indywidualnie przez dietetyka, ale ogólne zalecenia obejmują:
- ograniczenie białka (0,8 g/kg masy ciała na dobę),
- unikanie soli (maks. 5 g/dobę),
- ograniczenie fosforu (m.in. w produktach przetworzonych, colach, serach żółtych),
- kontrola podaży potasu (szczególnie w późniejszych stadiach choroby),
- unikanie cukrów prostych, tłuszczów trans i alkoholu.
Przykładowy jadłospis:
- Śniadanie: owsianka na mleku roślinnym z jagodami, orzechy włoskie,
- Obiad: gotowany filet z indyka, ryż brązowy, brokuły gotowane na parze,
- Kolacja: sałatka z jajkiem, warzywami i oliwą z oliwek.
Rokowanie i powikłania
Nefropatia cukrzycowa to choroba postępująca – z czasem funkcja nerek stopniowo się pogarsza. Rokowanie zależy głównie od tego, jak wcześnie zostanie rozpoznana i jak skutecznie prowadzona jest kontrola cukrzycy, ciśnienia tętniczego i innych czynników ryzyka.
W początkowych etapach choroba może być odwracalna lub jej rozwój możliwy do zatrzymania. Jednak w zaawansowanych stadiach prowadzi do przewlekłej choroby nerek (PChN), a następnie do ich niewydolności. Wtedy konieczne może być rozpoczęcie dializ lub przeprowadzenie przeszczepu nerki.
Nefropatia cukrzycowa wiąże się również z większym ryzykiem wystąpienia:
- chorób serca i naczyń krwionośnych, w tym zawału serca i udaru,
- retinopatii cukrzycowej (uszkodzenia wzroku),
- neuropatii cukrzycowej (uszkodzenia nerwów),
- ogólnego pogorszenia jakości i długości życia.
Niestety, wiele osób dowiaduje się o chorobie dopiero wtedy, gdy nerki są już znacznie uszkodzone. Dlatego tak ważne są regularne badania i czujność – im wcześniej wykryta choroba, tym lepsze rokowanie.
Bibliografia
- A. Szczeklik, P. Gajewski, i.in., Duża Interna Szczeklika 2024/2025, Medycyna praktyczna, 2024
- Światowa Organizacja Zdrowia (WHO). Diabetes Fact Sheet, 2023 https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/diabetes
- V. Corazza, R. Daimler, i. In., Podręczna encyklopedia zdrowia, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2011
- https://www.mp.pl/cukrzyca/powiklania/66473,cukrzycowa-choroba-nerek-cchn-dawniej-nefropatia-cukrzycowa
- https://www.gov.pl/web/psse-lobez/cukrzyca
- F. Kokot, Choroby wewnętrzne. Tom 1-2, wydanie 8,PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2006
