Badanie palpacyjne jest częścią badania fizykalnego podczas wizyty u lekarza. Znane jest również jako obmacywanie i jest kluczowym elementem oceny stanu zdrowia pacjenta. Jego umiejętność zależy od umiejętności i doświadczenia lekarza oraz współpracy z pacjentem.
Spis treści:
Badanie palpacyjne co to?
Badanie to polega na ocenie stanu narządów i tkanek poprzez dotyk. Umożliwia wykrycie zmian niewidocznych gołym okiem podczas oglądania. Można tak znaleźć guzy, obrzęki, zmiany konsystencji lub rozmiaru narządów, czy temperaturę i ból. Ważna jest wtedy współpraca lekarza z pacjentem, który daje informację o dolegliwościach bólowych.
Przed każdym badaniem palpacyjnym lekarz jest zobowiązany umyć lub zdezynfekować ręce oraz założyć rękawiczki. Ręce powinne być ciepłe, by zminimalizować dyskomfort pacjenta oraz zmniejszyć poziom napięcia spowodowanego zimnem. Badanie należy przeprowadzić w spokojnej i komfortowej atmosferze i zawsze uzyskać na nie świadomą zgodę pacjenta.
Badanie palpacyjne węzłów chłonnych
U zdrowych ludzi wyczuwalne są szczególnie węzły podżuchwowe, pachowe i pachwinowe. Wielkość węzłów chłonnych nie powinna przekraczać 0,5 cm. Powinny być one miękkie i przesuwalne względem skóry, a także podłoża. Węzły o konsystencji gumy mogą świadczyć o ziarnicy złośliwej, chropowate o gruźlicy, a twarde i nieprzesuwne mogą przemawiać o chorobie nowotworowej. Podczas ostrych infekcji wirusowych i bakteryjnych węzły chłonne są tkliwe i powiększone.
Podczas badania lekarz najpierw ogląda okolicę węzłów chłonnych oraz sprawdza czy nie są powiększone. Następnie bada palpacyjnie najpierw jedną ręką, później drugą, a następnie porównuje węzły po obu stronach. Ocenia ich wielkość oraz położenie, przesuwalność, konsystencje oraz tkliwość.
- Węzły chłonne szyjne – ocenia się w pozycji siedzącej pacjenta; stojąc za pacjentem
- Węzły chłonne pachowe – ocenia się również w pozycji siedzącej z przodu lub od boku pacjenta
- Węzły chłonne nadbloczkowe – znajdujące się w okolicy nadgarstka
- Węzły pachwinowe i węzły podkolanowe – bada się w pozycji leżącej
Jakie są najczęstsze przyczyny powiększonych węzłów chłonnych?
- Mononukleoza zakaźna
- Kiła
- Toksoplazmoza
- Chłoniak, ostra i przewlekła białaczka limfocytowa
- Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)
- Toczeń rumieniowaty układowy (SLE)
- Ostre i przewlekłe zakażenia bakteryjne i wirusowe
Badanie palpacyjne tarczycy
Podczas badania tarczycy lekarz najpierw ogląda szyję od przodu siedzącego pacjenta, także podczas przełykania śliny. Następnie staje za pacjentem i układa delikatnie ręce na przedniej powierzchni szyi, tak by palce wskazujące stykały się ze sobą. Ocenia on kształt, powierzchnie, czy nie ma guzków, rozmiar i konsystencję tarczycy. Po badaniu palpacyjnym warto także osłuchać tarczycę stetoskopem w poszukiwaniu szmerów naczyniowych.
Jakie choroby można wykryć podczas takiego badania?
- Choroba Gravesa-Basedowa – tarczyca jest zwykle gładka i rozlana, a powierzchnia nieregularna świadczy o jakiejś nieprawidłowości
- Zmiany łagodne – guzki pojedyncze lub mnogie, małe lub duże o strukturze zbliżonej do tarczycy
- Nowotwory złośliwe – guzki bardzo twarde
- Rak tarczycy – powiększone i nieregularne węzły chłonne w pobliżu tarczycy oraz bardzo duże, nieruchome wola
- Nadczynność tarczycy – szmer naczyniowy, palpacyjne drżenie
Badanie palpacyjne piersi
Przed badaniem należy uzyskać świadomą zgodę pacjentki i przeprowadzić badanie w spokojnej atmosferze z zachowaniem szacunku dla intymności pacjentki. Badanie rozpoczyna się od oglądania piersi w pozycji siedzącej w różnych pozycjach:
- z rękami opuszczonymi,
- z rękami uniesionymi nad głową,
- z rękami opartymi na biodrach.
Następnie przechodzi się do badania palpacyjnego najlepiej w pozycji leżącej z rękami uniesionymi za głową. Lekarz używając płaskiej części palców delikatnie, ale stanowczo uciska tkankę piersiową. Wykonuje ruchy okrężne, spiralne lub promieniste, aby zbadać całą pierś. Należy zwracać uwagę na kształt, symetrię oraz obecność lub brak guzków, które mogą świadczyć o chorobie nowotworowej. Podczas badania ocenia się również brodawki sutkowe pod kątem wydzieliny czy wciągnięcia.
Przy badaniu palpacyjnym piersi jest ważne także zbadanie węzłów chłonnych pachowych, gdyż ze względu na bliską lokalizację z piersiami powiększone mogą świadczyć o patologii. Konieczna jest w takim przypadku dalsza diagnostyka.
Jest to bardzo ważne badanie, które każda kobieta powinna regularnie przeprowadzać sama w domu, co miesiąc w celu profilaktyki chorób piersi.
Badanie palpacyjne brzucha
Badanie palpacyjne brzucha wykonuje się podczas leżenia na wznak. Najpierw należy obejrzeć powłoki brzuszne i stwierdzić, czy są jakieś odchylenia od normy. Badanie to można podzielić na dwa etapy: palpacyjne powierzchowna i głębokie. W badaniu powierzchownym lekarz delikatnie dotyka brzucha i przesuwa dłoń po jego powierzchni, oceniając, czy nie jest on zbyt napięty – co może świadczyć o stanie zapalnym, jak np. zapalenie otrzewnej. Sprawdza też, czy pacjent odczuwa ból w określonych miejscach, szczególnie przy nagłym oderwaniu ręki – jeśli tak, może to być objaw zapalenia otrzewnej. Czasami da się również wyczuć guz lub powiększony narząd. Badanie głębokie wygląda podobnie, ale ucisk jest mocniejszy i dostosowany do oddechu pacjenta. Dzięki temu lekarz może lepiej ocenić położenie i stan narządów wewnętrznych oraz dokładnie określić, gdzie pojawia się ból i czy występują jakieś nieprawidłowe zmiany w obrębie brzucha.
Co wykrywa badanie palpacyjne brzucha?
Badając brzuch możemy zbadać wiele narządów wewnętrznych. Umożliwia nam ono wykrycie m.in.:
- bólu – umożliwia dokładną ocenę charakteru bólu, czy występuje on tylko przy dotyku, pomaga rozróżnić zapalenia wyrostka robaczkowego, zapalenie pęcherzyka żółciowego czy zapalenie otrzewnej,
- oporu patologicznego spowodowanego np.
- guzami – narządów wewnętrznych np. nowotwór nerki, jajnika, jelita,
- powiększonymi narządami:
- wątroba – np. stłuszczenie wątroby, wirusowe zapalenie wątroby, alkoholowa choroba wątroby ,
- śledziona – np. chłoniaki i białaczki limfatyczne, mononukleoza zakaźna, niedokrwistość hemolityczna czy czerwienica prawdziwa,
- nerki – torbiele, wodonercze,
- macica – ciąża, mięśniaki,
- pęcherz moczowy – przy wypełnionym pęcherzu,
- wodobrzusza – jest to nagromadzenie płynu w jamie otrzewnej np. z powodu nowotworów złośliwych w obrębie jamy brzusznej, przewlekłej choroby wątroby czy zespół nerczycowy.
Badanie palpacyjne pochwy
Na początku badania lekarz powinien poinformować pacjentkę o celu i przebiegu badania oraz powinien uzyskać jej świadomą zgodę. Gabinet powinien być czysty i komfortowy. Pacjentka przyjmuje pozycję leżącą na plecach z nogami zgiętymi w stawach biodrowych i kolanowych na specjalnym fotelu ginekologicznym. Badanie zaczyna się oglądaniem krocza w celu wykrycia nieprawidłowości. Następnie lekarz wprowadza dwa palce jednej ręki do pochwy, a drugą ręką uciska dolną część brzucha. Pozwala to ocenić wielkość, kształt, położenie, ruchomość oraz bolesność macicy i przydatków (jajników i jajowodów). Podczas badania palpacyjnego oceniane są również ściany pochwy pod kątem obecności zgrubień, guzów czy innych nieprawidłowości.
Badanie palpacyjne pochwy jest kluczowe w diagnostyce wielu schorzeń ginekologicznych, takich jak mięśniaki macicy, torbiele jajników czy stany zapalne narządów miednicy mniejszej. Regularne przeprowadzanie tego badania pozwala na wczesne wykrycie nieprawidłowości i wdrożenie odpowiedniego leczenia.
Badanie palpacyjne cewki moczowej u kobiet
Badanie palpacyjne cewki moczowej u kobiet jest istotnym elementem oceny układu moczowo-płciowego, w kontekście diagnostyki infekcji, zwężeń czy innych nieprawidłowości. Należy zapewnić jej komfort i prywatność oraz uzyskać świadomą zgodę na przeprowadzenie badania. Przed badaniem ważne jest, aby opróżnić pęcherz moczowy. Badanie przeprowadza się w pozycji leżącej na plecach z nogami zgiętymi w stawach biodrowych i kolanowych, często na fotelu ginekologicznym podobnie jak badanie ginekologiczne. Lekarz ocenia okolice zewnętrznych narządów płciowych, zwracając uwagę na obecność zaczerwienienia, obrzęku, wydzieliny czy innych nieprawidłowości w okolicy ujścia cewki moczowej. Następnie delikatnie uciska okolice cewki moczowej, aby ocenić bolesność, obecność zgrubień czy wydzieliny.
Bibliografia:
- A. Obuchowicz, Badanie podmiotowe i przedmiotowe w pediatrii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, wydanie 2, Warszawa 2024
- G. Douglas, F. Nicol, C. Robertson, Macleod Badanie kliniczne, Edra Urban & Partner, wydanie 13, Wrocław 2017
