Choroby autoimmunologiczne

W dzisiejszych czasach choroby autoimmunologiczne stają się coraz bardziej zauważalne – zarówno w gabinetach lekarskich, jak i w codziennym życiu. Coraz więcej młodych i dotąd zdrowych, zmaga się z przewlekłym zmęczeniem, bólami stawów, wysypkami czy niespecyficznymi dolegliwościami, które wynikają z nieprawidłowego działania własnego układu odpornościowego. W dobie szybkiego tempa życia, stresu, zmian środowiskowych i coraz większej świadomości zdrowotnej, choroby autoimmunologiczne stają się jednym z istotnych wyzwań współczesnej medycyny. 

Choroby autoimmunologiczne co to?

Jest to grupa schorzeń, w których organizm zamiast się chronić sam siebie atakuje. Oznacza to, że komórki odpornościowe naszego ciała błędnie rozpoznają komórki w swoim organizmie i uważają je jako „obce”. Układ odpornościowy jest tak skonstruowany, że każdą obcą komórkę należy zabić, zatem w chorobie autoimmunologicznej układ odpornościowy atakuje i próbuje zabić komórki i tkanki własnego organizmu.

Przyczyny chorób autoimmunologicznych 

Choroby autoimmunologiczne powstają w wyniku wielu interakcji czynników takich jak: 

• czynniki genetyczne – choroby takie są związane z konkretnymi mutacjami w naszych genach, zatem sprzyjają występowaniu ich u potomstwa i w rodzinie,
• czynniki hormonalne – kobiety częściej zapadają na schorzenia autoimmunologiczne między innymi z powodu obecności i działania estrogenów,
• czynniki immunologiczne – gdy limfocyty – komórki odpornościowe – nie dojrzewają prawidłowo, mogą pomylić własne komórki z obcymi i zacząć je atakować; dodatkowo wirusy lub bakterie czasami przypominają nasze tkanki, co jeszcze bardziej myli układ odpornościowy i prowadzi do autoagresji,
• czynniki środowiskowe – takie jak urazy, zakażenia wirusowe i bakteryjne, leki, dym tytoniowy, substancje chemiczne tj. rozpuszczalniki organiczne 
• czynniki fizyczne – np. promieniowanie ultrafioletowe (UV).

Etiologia nie jest w pewnych chorobach nie jest jeszcze do końca poznana.

Wirus EBV a choroby autoimmunologiczne

Wirus Epstein-Barr (EBV) jest wirusem z rodzaju Herpes, który powoduje mononukleozę zakaźną. Wiele badań przeprowadzanych w zakresie powiązań tego wirusa z chorobami autoimmunologicznymi sugeruje, że sprzyja on rozwojowi chorób takich jak:

• stwardnieniem rozsiane,
• choroby tarczycy – np. Hashimoto czy choroba Gravesa,
• zespół Sjögrena.

Dlaczego tak się dzieje? Otóż, badania pokazują, że wirus EBV może powodować przekształcenie komórek odpornościowych organizmu, powodując ich nieprawidłowe funkcjonowanie. Istnieją także dowody, że wirus ten może skierować odpowiedź immunologiczną przeciwko własnemu organizmowi. 

Choroby autoimmunologiczne – podział:

Lista chorób autoimmunologicznych jest dość długa. Zatwierdzonych jest około 80 różnych chorób autoimmunologicznych, na które cierpi około 100 milionów ludzi na świecie. Kobiety stanowią ok. 75-90% tej liczby. 

Poniżej przedstawiono podział chorób autoimmunologicznych na układowe, które atakują wiele tkanek naraz oraz narządowo swoiste, czyli dotyczące danego narządu:

• Układowe (nieswoiste) choroby autoimmunologiczne:
• Toczeń rumieniowaty układowy (SLE),
• Twardzina układowa (skleroderma),
• Zespół Sjögrena,
• Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS),
• Zapalenie wielomięśniowe i dermatomyositis,
• Mikroskopowe zapalenie naczyń, ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (GPA, d. Wegener),
• Choroba Stilla dorosłych,
• Zespół antyfosfolipidowy.

1. Narządowo swoiste choroby autoimmunologiczne dotykające konkretnych narządów takich jak:

• tarczyca: choroba Hashimoto, choroba Gravesa-Basedowa,
• trzustka: Cukrzyca typu 1,
• żołądek: autoimmunologiczne zapalenie żołądka,
• nadnercza: choroba Addisona,
• skóra: bielactwo, łuszczyca, pęcherzyka zwykła,
• wątroba i drogi żółciowe: autoimmunologiczne zapalenie wątroby, pierwotna marskość żółciowa (PBC), pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych (PSC)
• jelita: choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
• nerki: toczniowe zapalenie nerek, kłębuszkowe zapalenie nerek,
• układ nerwowy: stwardnienie rozsiane (SM), miastenia, zespół Guillaina-Barrégo. 

Najczęstsze choroby autoimmunologiczne

Częstość występowania chorób autoimmunologicznych różni się w zależności od regionu geograficznego, a także czynników genetycznych i środowiskowych. Do najczęściej występujących należą: 

• choroba Hashimoto – przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy i zarazem najczęstsza przyczyna niedoczynności tarczycy, dotyczy ok. 2-10% ludzi na świecie, głównie u kobiet,
• cukrzyca typu 1 – autoimmunologiczne zniszczenie komórek β trzustki, ok. 0,3-1% populacji,
• reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – przewlekłe, układowe zapalenie stawów, występuje 3 razy częściej u kobiet, a częstość występowania wynosi 0,5-1%,
• celiakia – autoimmunologiczna reakcja na gluten prowadząca do zaniku kosmków jelitowych, ok 1% populacji na nią cierpi,
• łuszczyca – choroba powodująca nadmierne rogowacenie się skóry, występowanie ok. 1-4%,
• stwardnienie rozsiane – autoimmunologiczne zapalenie ośrodkowego układu nerwowego, 0,1-0,3% populacji,
• toczeń rumieniowaty układowy (SLE) – choroba układowa tkanki łącznej, wiele objawów narządowych, głównie u młodszych kobiet, występowanie ok. 0,1-0,2% populacji,
• zespół Sjögrena – uszkodzenie gruczołów łzowych i ślinowych, występuje u ok. 0,1-0,5% populacji,
• choroba Gravesa-Basedowa – nadczynność tarczycy na tle autoimmunologicznym, częstość ok. 0,5-1,4%.

 Niektóre z wyżej wymienionych chorób mają bardzo agresywny przebieg stanowiąc wyzwanie dla zespołu lekarzy leczących danego pacjenta. Są to choroby takie jak stwardnienie rozsiane, RZS, toczeń rumieniowaty układowy (SLE) czy cukrzyca typu 1. 

Rzadkie choroby autoimmunologiczne

Wyżej zostały wymienione i pokrótce opisane najczęstsze choroby. Są one bardzo ciężkie do diagnostyki i leczenia. Wymagają skoordynowanej opieki wielu lekarzy i specjalistów w tym zakresie. Jakie są zatem jedne z rzadszych chorób autoimmunologicznych? Oto kilka z nich:

• miastenia – choroba prowadząca do osłabienia mięśni,
• pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych (PBC) – w tej chorobie układ odpornościowy atakuje drogi żółciowe w wątrobie doprowadzając do ich uszkodzenia,
• autoimmunologiczne zapalenie wątroby (AIH) – choroba, w której układ odpornościowy atakuje komórki wątroby doprowadzając do ich uszkodzenia.

Choroby autoimmunologiczne skóry

Schorzenia autoimmunologiczne niestety mogą dotyczyć także skóry. Wymagają one starannej diagnostyki i leczenia, gdyż są często bardzo uciążliwe. Do najczęstszych chorób dermatologicznych o tym podłożu zalicza się:

• łuszczycę – jest przewlekłą i bardzo uciążliwą chorobą zapalną prowadzącą do zmian skórnych, w których dochodzi do złuszczania się wykwitów grudkowych, które ustępują bez pozostawienia śladu, dochodzi także do zmian stawowych.
• bielactwo nabyte – choroba, w której dochodzi do depigmentacji skóry w postaci np. plam wielokształtnych o innym zabarwieniu na skórze ciała, występuje często razem z innymi schorzeniami autoimmunologicznymi takimi jak np. choroba Hashimoto,
• pęcherzyca – choroba pęcherzowa, doprowadza do powstania pęcherzy na skórze i błonach śluzowych, które następnie pękają, jest to bardzo bolesna i pogarszająca jakość życia choroba.

W chorobach autoimmunologicznych skóry zauważono tendencję do  współistnienia z innymi chorobami o tym podłożu, np. łuszczyca może przebiegać z RZS (reumatoidalnym zapaleniem stawów). Kluczowa jest zatem regularna profilaktyka i diagnostyka w kierunku innych schorzeń, które mogą występować równocześnie.

Nerwica a choroby autoimmunologiczne

Nerwica i choroby autoimmunologiczne są ze sobą ściśle powiązane i mogą współistnieć ze sobą. W diagnostyce problemu należy ustalić co jest przyczyną problemu dzieląc je na pierwotne lub wtórne objawy psychiczne.

• Pierwotne zaburzenia nerwicowe w chorobach autoimmunologicznych wynikać mogą z przewlekłego stresu w codziennym życiu, który doprowadza do przewlekłego stanu zapalnego w organizmie oraz zwiększonego wydzielania kortyzolu. Prowadzi to do osłabienia układu odpornościowego, co znacznie zwiększa ryzyko rozwoju chorób autoimmunologicznych. Ryzyko to jest większe w chorobach takich jak np. RZS czy choroba Hashimoto. 
• Wtórne zaburzenia nerwicowe w chorobach autoimmunologicznych są zaś wynikiem przewlekłego bólu, zmęczenia, izolacji społecznej. Prowadzą do zaburzeń psychicznych, lęku, nerwicy czy nawet depresji. Niektóre choroby tj. toczeń rumieniowaty układowy (SLE) czy stwardnienie rozsiane (SM) mogą bezpośrednio oddziaływać na mózg prowadząc do objawów psychiatrycznych.

Leczenie kanałowe a choroby autoimmunologiczne

Leczenie kanałowe, tzw. endodoncja jest to usunięcie martwej lub zainfekowanej miazgi zęba, oczyszczenie kanałów korzeniowych oraz wypełnienie ich. Pacjenci z chorobami autoimmunologicznymi wymagają szczególnej uwagi i staranności. Mają oni obniżoną odporność lub są leczeni lekami immunosupresyjnymi, co może sprzyjać infekcji po leczeniu kanałowym. Powinni być zatem stale monitorowani przez specjalistów pod względem ewentualnych powikłań. W takich przypadkach warto także rozważyć bardziej zaawansowane środki dezynfekcji. Może to znacznie ograniczyć rozwój ewentualnych zakażeń po leczeniu. W przypadku wyboru znieczulenia należy być ostrożnym i ostrożnie wybrać substancję, która nie wywoła reakcji alergicznej czy nie spowoduje zaostrzenia objawów. Działania te pozwolą zminimalizować ryzyko szkodliwych powikłań.

Jak zatrzymać choroby autoimmunologiczne?

Jest to pytanie nad którym pewnie głowi się mnóstwo immunologów, reumatologów i innych specjalistów. Jednak pomóc może kilka kroków:

• dieta polegająca na wyeliminowaniu potencjalnie szkodliwych substancji i składników pokarmowych
• suplementacja witaminy D i kwasów omega-3 – wspierają one układ odpornościowy i łagodzą stany zapalne
• leczenie farmakologiczne – np. leki biologiczne, które blokują nieprawidłowe reakcje immunologiczne 
• regularna aktywność fizyczna – redukuje stany zapalne i poprawia ogólny stan zdrowia
• unikanie stresu – stres zaostrza objawy chorób autoimmunologicznych
• regularne wizyty kontrolne u lekarza – w celu monitorowania postępu choroby, by w odpowiednim czasie wprowadzić konieczne leczenie.

Bibliografia

• O. G. Thomas, i in. Heightened Epstein-Barr virus immunity and potential cross-reactivities in multiple sclerosis, DOI: 10.1371/journal.ppat.1012177, 2024 
• W. Kawalec, R. Grenda, M. Kulus, Pediatria. Tom 2, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2024
• M. Bulanda, S. Szostek, Podstawy mikrobiologii i epidemiologii szpitalnej, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2020
• E. Orlewska, P. Mierzejewski, Pharmacoeconomic aspects of asthma treatment in Poland. Pol Arch Intern Med. 2018;128(2):107–114. doi:10.20452/pamw.4217,Dostępne na: https://www.termedia.pl/Czasopismo
• A. Janegova, P. Jenega, i,in, „The role of Epstein-Barr virus infection in the development of autoimmune thyroid diseases”, Endokrynologia Polska, DOI: 10.5603/EP.2015.0020, Tom/Volume 66; Numer/Number 2/2015, ISSN 0423–104X  
• A. M. Badowska-Kozakiewicz, Patofizjologia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2013
• M. Celińska-Löwenhoff, J. Musiał, Zaburzenia psychiczne w chorobach autoimmunologicznych – problemy diagnostyczno-terapeutyczne, Klinika Alergii i Immunologii II Katedry Chorób Wewnętrznych UJ CM, Psychiatria Polska, 2012, tom XLVI, numer 6, strony 1029–1042
• Male D, Brostoff J, Roth DB, Roitt, Immunologia, wyd. II, Elsevier Urban & Partner, Wrocław, 2006
• S. Jabłońska, S. Majewski, Choroby skóry. Choroby przenoszone drogą płciową, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005