Stymulator serca

W kardiologii istnieje wiele możliwości, którymi lekarz stara się wyleczyć i poprawić komfort życia chorego. Jedną z nich są metody, opierające się w głównej mierze na stosowaniu leków. Na drugim biegunie zaś znajdują się techniki inwazyjne, do których zaliczają się między innymi metody wspomagające pracę serca. Należą do nich takie urządzenia jak stymulator serca i kardiowerter defibrylator.

Stymulator serca – co to jest? 

Stymulator serca, nazywany również rozrusznikiem serca, to małe elektroniczne urządzenie medyczne, które reguluje rytm serca u osób z zaburzeniami jego pracy. Jego główną funkcją jest wysyłanie impulsów elektrycznych do serca wtedy, kiedy serce bije nieprawidłowo i jego naturalny rytm jest zbyt wolny. Urządzenia te nie usuwają przyczyny choroby, która doprowadziła do dysfunkcji serca, ale łagodzą część objawów, umożliwiając pacjentowi normalne funkcjonowanie. Stymulatory działają automatycznie, dostosowując się do potrzeb pacjenta.

W normalnych warunkach serce bije dzięki impulsom elektrycznym generowanym przez węzeł zatokowo-przedsionkowy, który działa jako „naturalny rozrusznik”. Impuls ten rozprzestrzenia się do węzła przedsionkowo-komorowego. Następnie przechodzi do miejsca nazywanego pęczkiem Hisa, a potem do prawej i lewej odnogi pęczka Hisa oraz włókien Purkiniego.  Jednak w sytuacjach takich jak objawowa bradykardia (zbyt wolne bicie serca) wynikająca zazwyczaj z choroby węzła zatokowego, lub bloki przedsionkowo-komorowe (zaburzenia przewodzenia bodźców z węzła przedsionkowo-komorowego do mięśnia komór), procesy te mogą być zaburzone, a serce może potrzebować wsparcia w postaci stymulatora. Stymulatory stosuje się także w leczeniu niewydolności serca poprzez wykorzystanie resynchronizacji skurczu serca, wszczepia się wówczas stymulatory resynchronizujące serce (CRT, cardiac resynchronisation therapy).

Stymulator serca a rozrusznik serca – czy to to samo?

Stymulator serca i rozrusznik serca to dwa terminy używane zamiennie, które opisują to samo urządzenie medyczne. Oba odnoszą się do małego, wszczepianego pacjentom urządzenia, które reguluje pracę serca w przypadku zaburzeń rytmu. „Rozrusznik serca” jest bardziej potocznym określeniem, popularnym wśród pacjentów, często używanym w codziennych rozmowach, natomiast „stymulator serca” to termin bardziej formalny, techniczny, stosowany w literaturze i środowisku medycznym.

Stymulator/rozrusznik serca ma jedno zadanie – kontrolować rytm serca u osób, których serce bije zbyt wolno, nieregularnie lub przestaje generować prawidłowe impulsy elektryczne. Urządzenie monitoruje pracę serca i w razie potrzeby wysyła impulsy elektryczne, które pobudzają mięsień sercowy do skurczu, przywracając właściwy rytm.

Jak wygląda stymulator serca? 

Stymulator serca to małe, zaawansowane technologicznie urządzenie medyczne, składające się z dwóch głównych elementów – z generatora impulsów oraz elektrod. 

Stymulator jest mały i lekki – zwykle waży mniej niż 30 gramów, a jego grubość nie przekracza 1 cm. W codziennym życiu stymulator serca jest praktycznie niewidoczny, szczególnie gdy wszczepienie zostało wykonane prawidłowo, a pacjent przestrzega zaleceń lekarza dotyczących pielęgnacji rany pooperacyjnej.

Budowa stymulatora serca

• Generator impulsów – to niewielkie urządzenie o płaskiej konstrukcji, zazwyczaj wielkości małego zegarka. Zawiera baterię, mikroprocesor i obudowę wykonaną z biokompatybilnych materiałów, zwykle tytanu. Bateria, która zasila generator, może działać od 5 do nawet kilkunastu lat, w zależności od modelu i trybu pracy urządzenia. Generator wysyła impulsy elektryczne, które wspierają lub zastępują naturalną pracę serca.
• Elektrody – łączą urządzenie z sercem. Elektrody wprowadzane są do naczyń krwionośnych i umieszczane w odpowiednich miejscach w sercu, co umożliwia dostarczanie impulsów elektrycznych. W zależności od rodzaju choroby pacjenta, stosuje się jedną, dwie lub trzy elektrody, które stymulują różne obszary serca.

Typy stymulatorów serca

Stymulatory serca różnią się liczbą elektrod, co pozwala na dostosowanie urządzenia do indywidualnych potrzeb pacjenta:

• Stymulator jednojamowy – posiada jedną elektrodę, która stymuluje przedsionek lub komorę serca.
• Stymulator dwujamowy – ma dwie elektrody, które stymulują pracę przedsionka i komory.
• Stymulator trójjamowy – używany u pacjentów z niewydolnością serca, wyposażony w trzy elektrody, które poprawiają synchronizację skurczów serca. Umieszcza się elektrodę przedsionkową, prawokomorową oraz lewokomorową.

Lokalizacja stymulatora

Stymulator serca jest wszczepiany pod skórę poniżej obojczyka, najczęściej po lewej stronie klatki piersiowej. Po operacji pozostaje niewielka blizna, a urządzenie staje się z czasem praktycznie niewidoczne.

Urządzenie jest odporne na większość czynników zewnętrznych, a pacjenci mogą prowadzić normalny tryb życia, w tym wykonywać ćwiczenia, pływać czy podróżować. Jedynymi ograniczeniami mogą być kwestie związane z urządzeniami emitującymi silne pole magnetyczne,takimi jak rezonans magnetyczny czy bramki bezpieczeństwa na lotniskach.

Jak działa stymulator serca? 

Stymulator serca wspomaga pracę serca u osób z zaburzeniami rytmu, na przykład zbyt wolnym jego biciem (bradykardią) czy blokami przedsionkowo-komorowymi. Jego głównym zadaniem jest monitorowanie i regulowanie pracy serca poprzez wysyłanie impulsów elektrycznych do mięśnia sercowego, kiedy naturalny rytm serca jest zbyt wolny lub nieregularny. Urządzenie działa automatycznie, dostosowując częstotliwość impulsów do potrzeb organizmu. Stymulatory są wykorzystywane również w leczeniu niektórych przypadków niewydolności serca.

Stymulator składa się z dwóch głównych komponentów: generator impulsów, który analizuje rytm serca i generuje impulsy elektryczne, gdy są one potrzebne, oraz z elektrod – cienkich przewodów, które są połączone z generatorem impulsów z jednej strony, a z drugiej są wprowadzone do jam serca. Elektrody dostarczają impulsy elektryczne do serca, a także monitorują jego naturalną aktywność, przesyłając te informacje z powrotem do generatora.

Stymulator działa na zasadzie ciągłego monitorowania pracy serca. Jeśli wykryje, że serce bije zbyt wolno lub w sposób nieprawidłowy, wysyła impulsy elektryczne przez elektrody, które stymulują skurcz mięśnia sercowego. W ten sposób urządzenie „zastępuje” naturalny układ bodźco-przewodzący serca, gdy ten nie funkcjonuje prawidłowo.

Stymulator uruchamia się tylko w sytuacjach, kiedy serce potrzebuje wsparcia. Większość nowoczesnych rozruszników jest zaprogramowana tak, aby reagować jedynie na zaburzenia rytmu, co pozwala na harmonijną współpracę z naturalnym rytmem serca pacjenta.

Tryby pracy

Stymulatory serca mogą działać w różnych trybach, zależnie od potrzeb pacjenta:

• Stymulacja jednojamowa – elektroda umieszczona jest w jednej jamie serca, zazwyczaj w prawym przedsionku lub komorze.
• Stymulacja dwujamowa – urządzenie ma dwie elektrody, które stymulują zarówno przedsionek, jak i komorę serca, co zapewnia lepszą synchronizację pracy serca.
• Terapia resynchronizująca serca (CRT) – stosowana w przypadku niewydolności serca, kiedy konieczna jest synchronizacja pracy obu komór. W takim przypadku umieszczana jest dodatkowa elektroda w lewej komorze, co pomaga poprawić wydajność pompowania krwi.

Stymulator serca wymaga regularnych kontroli, aby sprawdzić jego funkcjonowanie oraz poziom naładowania baterii. Podczas wizyty lekarz analizuje zapisane dane o pracy serca, takie jak częstość akcji serca czy występujące zaburzenia rytmu serca. Zapisane informacje pozwalają również na przewidzenie, kiedy konieczna będzie wymiana baterii.

Należy również pamiętać, że niektóre badania diagnostyczne, takie jak rezonans magnetyczny (MRI), mogą zakłócać pracę stymulatora. Przed ich wykonaniem powinno skonsultować się z lekarzem prowadzącym.

Elektrostymulacja mięśnia sercowego

Niektóre choroby serca powodują, że jego praca jest zbyt wolna. Przez to, nie jest ono w stanie rozprowadzić odpowiedniej ilości krwi po całym organizmie chorego. Stymulacja serca, jest to więc nic innego, jak elektryczne pobudzanie jego pracy, za pomocą odpowiednich urządzeń. Stosowanie jej może być przez krótki czas, lub na stałe, by pobudzać jego pracę.

Wszczepienie stymulatora jest stosowane u tych chorych, którzy w wyniku zbyt wolnej pracy serca, cierpią między innymi na częste i silne zawroty głowy, a nawet powtarzające się omdlenia. Te z kolei objawy świadczą o tym, że zapotrzebowanie organizmu chorego na tlen, który jest rozprowadzany przez krew nie jest w wystarczający sposób zaspokajane.

Zabieg implantacji stymulatora serca przeprowadza lekarz kardiolog poprzez nakłucie żyły pachowej lub podobojczykowej, przez którą wprowadza elektrody bezpośrednio do serca. Następnie elektrody łączy ze stymulatorem. Na koniec po wytworzeniu tzw. Kieszonki na urządzenie zeszywa się skórę. Całość jest bezbolesna – wykonywana w znieczuleniu miejscowym. Zabieg zwykle trwa do godziny czasu. Wypis pacjenta następuje w kolejny dzień lub dwa dni od zabiegu.

Nowoczesne leczenie, daje chorym szansę na powrót do normalnych codziennych aktywności, takich jak np. prowadzenie samochodu, czy podjęcie aktywności fizycznej. Trzeba jednak zachować szczególną ostrożność w sytuacjach, w których może dojść do mechanicznego uszkodzenia stymulatora. Nie zaleca się, z tego względu uprawiania sportów ekstremalnych. Jeśli chodzi o budowę samego stymulatora, to składają się nań elektrony podłączone do serca, które to mają pobudzać je do pracy, oraz baterii, która jest odpowiedzialna za wytwarzanie impulsu pobudzającego mięsień sercowy.

Migotanie przedsionków a stymulator serca

Migotanie przedsionków jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń rytmu serca, które, upraszczając, charakteryzujące się nieprawidłową, nieskoordynowaną pracą przedsionków. Może ono prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych, takich jak niewydolność serca czy udar mózgu. 

Jednymi z metod leczenia migotania przedsionków są ablacja oraz kardiowersja elektryczna. Wszczepienie stymulatora nie stanowi przeciwwskazania do ich przeprowadzenia. Konieczne jest jednak odpowiednie umieszczenie elektrod defibrylujących, aby zapobiec ewentualnemu uszkodzeniu rozrusznika.

Stymulator serca a sposób spania 

Dla pacjentów po wszczepieniu stymulatora serca wybór odpowiedniej pozycji do spania ma duże znaczenie, szczególnie w pierwszych tygodniach po zabiegu. Właściwe ułożenie ciała może zwiększyć komfort i wspomóc proces rekonwalescencji, a także zapobiec niepotrzebnemu naciskowi na miejsce wszczepienia urządzenia.

W początkowym okresie po operacji, kiedy miejsce wszczepienia stymulatora jeszcze się goi, może być ono obrzęknięte lub wrażliwe. W tym czasie należy unikać spania na stronie, gdzie znajduje się urządzenie (najczęściej po lewej stronie klatki piersiowej), aby uniknąć ucisku i dodatkowego dyskomfortu. Najlepszą pozycją do snu w tym okresie jest spanie na plecach, które minimalizuje ryzyko przesunięcia elektrod lub podrażnienia miejsca implantacji.

Po kilku tygodniach, gdy miejsce operacji się zagoi, większość pacjentów może wrócić do swoich wcześniejszych przyzwyczajeń, należy jednak unikać snu na brzuchu, bowiem wywiera ono ucisk na stymulator. Spanie na boku zwykle nie będzie już stanowić problemu, choć niektórzy mogą odczuwać niewielki dyskomfort, jeśli urządzenie znajduje się blisko skóry. Aby poprawić komfort, można użyć poduszki podpierającej ramię lub klatkę piersiową, co zmniejszy nacisk na stymulator.

U niektórych pacjentów po wszczepieniu stymulatora mogą pojawić się przejściowe problemy ze snem, takie jak bezsenność, oraz niepokój związane z obecnością urządzenia. Zwykle są to objawy tymczasowe, a pacjenci z czasem przyzwyczajają się do stymulatora. Stymulator serca sam w sobie nie wpływa negatywnie na jakość snu. W rzeczywistości, dla pacjentów z zaburzeniami rytmu serca, stymulator może poprawić sen, stabilizując rytm serca i zmniejszając epizody złego samopoczucia, które mogą zakłócać wypoczynek.

Na co uważać posiadając stymulator serca?

W przypadku stałych stymulatorów, wszczepia się do ciała pacjenta całe urządzenie. Co to można zauważyć, to uwypuklenie skóry, w miejscu wszczepienia baterii.

Ze względów bezpieczeństwa, szczególną ostrożność należy zachować w sytuacjach związanych z wpływem na stymulator pola magnetycznego, które może zaburzyć jego pracę. Dotyczy to takich sytuacji jak np., badanie rezonansu magnetycznego, czy niektóre zabiegi z zakresu fizjoterapii, jednak przy zachowaniu odpowiednich zasad ostrożności, procedury te są możliwe do przeprowadzenia.

W przypadku sprzętów gospodarstwa domowego, szczególną uwagę należy zachować podczas korzystania mikrofalówki, czy telefonu komórkowego. Na szczęście coraz więcej nowych stymulatorów serca jest odpornych na działanie pola magnetycznego. W związku z tym standardowe używanie przedmiotów codziennego użytku nie powoduje problemów z działaniem stymulatora serca.

Pacjent musi jedynie pamiętać aby regularnie sprawdzać urządzenie (zwykle wystarcza kontrola raz do roku przez kardiologa). Przed końcem baterii, która w nowoczesnych urządzeniach zazwyczaj wystarcza na 8-13 lat, kontrole przeprowadza się nieco częściej. Sama kontrola jest bezbolesna i odbywa się przy pomocy fal radiowych i przyłożonego do urządzenia magnesu.

W celu uzyskania większej ilości informacji polecamy stronę Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego oraz Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego lub zasięgnięcie porady u naszych specjalistów.

Ile kosztuje stymulator serca? 

Koszt stymulatora serca zależy przede wszystkim od rodzaj urządzenia i tego, jak jest zaawansowany technologicznie. Nowoczesne, bardziej złożone urządzenia, są droższe. W Polsce cena stymulatora serca może wynosić od kilku do kilkunastu tysięcy złotych. W niektórych przypadkach zabieg wszczepienia jest refundowany przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ), co oznacza, że pacjent nie ponosi kosztów związanych z urządzeniem ani procedurą, jeśli spełnia odpowiednie kryteria medyczne.

Po wszczepieniu stymulatora pacjent wymaga regularnych kontroli, aby sprawdzać stan urządzenia oraz jego prawidłowe działanie. Koszty wizyt kontrolnych w ramach prywatnej opieki zdrowotnej mogą się wahać w zależności od placówki.

Refundacja 

W Polsce pacjenci mogą liczyć na refundację zabiegu wszczepienia stymulatora serca przez NFZ, o ile spełniają odpowiednie kryteria medyczne. NFZ pokrywa nie tylko koszt samego urządzenia, ale również operację, hospitalizację i późniejsze kontrole. 

Krótkie podsumowanie: 

1. Stymulacja serca to elektryczne pobudzanie jego pracy za pomocą odpowiednich urządzeń. 
2. Stymulator serca to urządzenie, które monitoruje i wspomaga pracę serca, regulując jego rytm, gdy staje się on zbyt wolny. Dzięki temu urządzeniu wielu pacjentów może prowadzić normalne, aktywne życie mimo obecności nieprawidłowości w zakresie funkcjonowania serca.
3. Implantacja stymulatora serca jest zalecana m.in. tym pacjentom, którzy z powodu zbyt wolnego rytmu serca doświadczają częstych i intensywnych zawrotów głowy oraz nawrotowych omdleń.
4. Z powodów bezpieczeństwa należy zachować szczególną ostrożność w sytuacjach, które mogą wpłynąć na działanie stymulatora, zwłaszcza w obecności pól magnetycznych. Przykłady to badania rezonansem magnetycznym oraz niektóre zabiegi fizjoterapeutyczne.
5. Pacjent powinien pamiętać o regularnym monitorowaniu stymulatora, co zazwyczaj wymaga wizyty u kardiologa raz w roku. Przed wyczerpaniem baterii, która w nowoczesnych urządzeniach zazwyczaj funkcjonuje od kilku do kilkunastu lat, kontrole mogą być przeprowadzane nieco częściej. 

Bibliografia:

• Interna Szczeklika 2020. Red. Prow. Piotr Gajewski, Wyd. 11, Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2020, ISBN 978-83-7430-628-7
• Krupienicz, Andrzej. Stymulacja serca. Red. . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2006, 292 s. ISBN 978-83-200-6491-9
• Walczak, Franciszek; Kępski, Roman. Jak żyć ze stymulatorem lub defibrylatorem serca. Red. . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2006, 181 s. ISBN 978-83-200-6390-5